Diplomacia fetare e Turqisë!

10 Tetor 2024, 17:26 / IDE NGA SOKOL NEçAJ

Diplomacia fetare e Turqisë!

Një nga dimensionet më të spikatura të politikës së jashtme turke në dekadën e fundit është diplomacia fetare, e cila filloi të luante një rol kryesor në zgjerimin e ndikimit të Ankarasë. Deri në fillimin e viteve 2000, Turqia ndiqte kryesisht një politikë të jashtme një-dimensionale të bazuar në një orientim perëndimor pavarësisht presioneve të ndryshme nga shoqëria për t'u hapur në pjesë të ndryshme të botës, si Lindja e Mesme, Afrika, Azia dhe Ballkani. Para kësaj, sa herë që shfaqej një krizë, si lufta në Bosnjë, elita shtetërore, për të kënaqur presionin shoqëror, vepronte kryesisht me politika ad hoc.

Me ardhjen në pushtet të Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim, (Adalet ve Kalkınma Partisi, ose AK Parti), në 2002, diplomacia fetare bëhet karakteristikë e politikës së jashtme turke.
Diplomacia fetare zbatohet jo vetëm nga institucionet shtetërore, por edhe përmes angazhimit të kontributeve aktive të organizatave të shoqërisë civile. Sot, diplomacia fetare e Turqisë është shumë më e sofistikuar dhe gjithëpërfshirëse nga sa mendohet prej shumkujt. Institucionet që zbatojnë dhe zhvillojnë diplomacinë fetare në Turqi janë riformatuar, si nga ana strukturore ashtu edhe nga përmbajtja.

Ky është një fenomen i ri në qasjen konvencionale ose tradicionale të Turqisë ndaj politikës së jashtme dhe të sigurisë, pasi me kushtetutë Turqia është një shtet laik.
Pas ardhjes se AK-së në pushtet, ndryshimi parësor ka qenë konceptual. Turqia nuk e sheh më botën, me syzet e Luftës së Ftohtë, por përkundrazi e ka ri-konceptuar kuptimin e politikës ndërkombëtare në një kornizë të re.

Ky transformim konceptual është rrjedhojë e rrethanave politike ndërkombëtare, po aq sa edhe të dinamikës politike të Turqisë. Si pasojë kane ardhur ndryshime rrënjësore në qasjen e Turqise ndaj Afrikës, Amerikës Latine, Ballkanit dhe Azisë. Sipas këtij këndvështrimi të ri, këto rajone konsiderohen si partnerë të me të cilët duhen vendosur dhe zhvilluar marrëdhëniet politike dhe ekonomike dhe atje, ku është e mundur të ndërmerren veprime të unifikuara.
Transformimi i dytë, është përpjekja e Turqisë për të ripozicionuar veten në një ekonomi globale dinamike. Gjatë kësaj periudhe, Turqia është përpjekur të ketë një qasje të re të bazuar veçanërisht në komponentët historikë dhe kulturorë.

Së treti, paralelisht me aspektet intelektuale dhe ekonomike të përmendura më lart, duhet të rriten bazat politike të hapjes së Turqisë.
Që nga viti 2003 kur ministri i jashtëm turk në atë kohë, Abdullah Gul, shpalli vendimin për të përdorur diplomacinë fetare në nivelin institucional, Turqia i ka dhënë një rëndësi të veçantë marrëdhënieve të saj me botën Islamike dhe synon dinamizimin e Organizatës së Konferencës Islamike në arenën ndërkombëtare dhe ta shndërrojë atë në një strukturë më efektive dhe dinamike.
Diplomacia fetare e Turqisë realizohet në një pjesë të madhe nga shumë organizata të shoqërisë civile, grupe dhe figura fetare.
Presidenca e Çështjeve Fetare të Turqisë, (Diyanet), është organi qeveritar që- çuditërisht për një shtet që e identifikon veten si laik- merret me të gjitha çështjet fetare të shumicës myslimane sunite të vendit. Diyanet punëson dhe paguan pagat e hoxhallarëve, organizon jetën fetare dhe vepron si autoriteti më i lartë fetar në çështjet e doktrinës dhe praktikës. Që nga themelimi, roli i Diyanet ka qenë gjithmonë i diskutueshëm, pasi Turqia, ndryshe nga Arabia Saudite dhe Irani, me kushtetutë është shtet laik, por gjatë 35 viteve të fundit është bërë aktor kryesor në politikën e jashtme turke.
Diyanet ka filluar misionet brenda vendit për edukimin e qytetarëve me Islamin tradicional turk, jo vetëm për myslimanet Suni, por edhe ata të traditave Alevi.

Ky organizëm punëson afër 100 mijë vetë dhe ka një buxhet më të madh se shumica e ministrive të Turqisë. Diyanet është ndoshta organizata fetare myslimane më e madhe dhe më e centralizuar në botë, që krahasohet vetëm me Vatikanin.

Diyanet sot është më shumë në traditën e Zyrës së Şeyh-ül Islam dhe gjithnjë e më pak e fsheh këtë trashëgimi. Deri në vitet 1980, detyrat e Diyanet kishin të bënin vetëm me myslimanët e Turqisë. Por pas grushtit të shtetit të vitit 1980, Diyanet filloi ta shtrinte veprimtarine përtej kufijve kombëtarë të Turqisë dhe u zgjerua masivisht në vendet me emigrantë turq. Nëse vitet 1980 shënojnë përhapjen e Islamit të shtetit turk në komunitetet e emigrantëve turq në Evropën perëndimore, pas viteve 1990 shihet një orientim gradual drejt komuniteteve myslimane në pjesë të ndryshme të botës.
Një gjë e tillë duket në Ballkan, ku Turqia përpiqet të arrijë dhe të promovojë interesat e saj gjeopolitike me anë të ekonomisë, diplomacisë dhe fesë, nën konceptin e neo-osmanizmit. Ballkani është pikë kryqëzimi i ndikimit historik të - Perandorisë së Shenjtë Romake, trashëgimisë Ortodokse-Sllave dhe i Perandorisë Osmane.

Politika turke mendon që SH.B.A. do të mbështesë faktorin Islam për të parandaluar rritjen e ndikimit të Gjermanisë apo Rusisë. Pas shembjes së regjimeve komuniste dhe heqjes së ndalimeve të praktikave fetare, ndodh ripërcaktimi i rolit të fesë. Islami u përdor si një faktor diferencues ndaj grupeve etnike, veçanërisht në Kosovë dhe Maqedoni. Vakumi i krijuar nga ky ndryshim i regjimit u dha mundësi Organizatave Jo-Qeveritare Islamike, të lidhura ngushtë me shtetet Arabe të Gjirit dhe Arabinë Saudite, të promovojnë versionin ekstrem të Islamit siç është Vehabizmi. Eshtë e rëndësishme të theksohet se Turqia u paraqit më shumë si një aktor i moderuar Islamik, sesa si shtet islam laik. Për depërtimin turk në Ballkan me Islamin si një pikënisje, qeveria e AKP përdor Agjencinë Turke të Bashkëpunimit dhe Zhvillimit Ndërkombëtar (TIKA)
Kontributi më i dukshëm i Diyanet në Ballkan ka qenë roli i tij në ndërtimin dhe rindërtimin e xhamive. Në rastin e projekteve simbolike të restaurimit, Diyanet bashkëpunon kryesisht me Agjencinë Ndërkombëtare të Koordinimit Turk dhe Ministrinë Turke të Kulturës, e cila i konsideron xhamitë e periudhës Osmane si pjesë të trashëgimisë Turko-Islamike. Në këtë proces është gjithashtu edhe ndërtimi i xhamive të reja. Për atë qëllim, Diyanet nisi projektin e ashtuquajtur qytete simotra, i cili bashkon zyrën e myftiut lokal të një qyteti në Ballkan dhe një zyre myftiu në Turqi. Për shembull, Zyra e myftiut në Prizren, është e binjakezuar me zyrën e Antalisë.

Myftiu i Antalias filloi ndërtimin e një xhamie të re në komunitetin e binjakëzuar; dhe në Prizren e quajnë "xhamia e Antalisë". Ka disa dhjetëra projekte binjakëzimi në Ballkan. Shumë prej këtyre projekteve krijojnë lidhje midis xhamatit në Turqi dhe Ballkan. Roli i Diyanet shihet si udhëheqës simbolik i komuniteteve myslimane të Ballkanit. Ky është një mesazh që është mirëpritur, veçanërisht nga komunitetet e vogla dhe të pafinancuara islamike të Ballkanit Perëndimor.
Diyanet po përpiqet të formësojë Islamin Ballkanik sipas imazhit të doktrinës dhe praktikës Islame turke, e cila është vërtet më e afërt me traditat lokale, duke përdorur marrëdhëniet e saj për të legalizuar veten si trashëgimtare e Ottoman Meşihat. Këtë ajo e bën pasi është administrata më e madhe dhe më e centralizuar e çështjeve fetare myslimane në botë.
Që nga vitet 1990, Diyanet ka kontribuar financiarisht në ndërtimin ose restaurimin e xhamive dhe shkollave islamike në Euroazi. Ajo ka ndërtuar 27 xhami dhe restauruar 6 te tjera. Me investime nga Diyanet është restauruar Tyrbja e Sulltan Murat Hüdavendigar në Prishtinë dhe xhamia e re ne Tiranë.

Po ndodh...