FLASH NEWS
The writer of "tragedies" who himself suffered the worst! How Et'hem Haxhiademi was killed in his cell shortly before his release! He suffered 18 years in prison, the mystery of his death
2025-03-18 16:15:34 / JETË
It's been 60 years since the mysterious death of our classic writer, Etëhem Haxhiademi, who created modern literature in the 1930s, brought poetry and high tragedy to Albanian literature at a European level, late, but such was fate, history, late was our entire Albania.
He wrote 7 excellent tragedies, the eighth is unwritten, that is what happened to him, to his life and work, the dictatorship after World War II banned him, which put Albanian letters in the torture of Socialist Realism, and just as it killed and imprisoned many writers and artists, Etëhem Haxhiademi died in prison.. Along with him, those who could have been written by his marble, divine hand also died. This is another tragedy.
60 years passed, when that prison gate could not be opened and he did not come out of there even dead...
The communist empire has now fallen. Albania and its letters have opened up, united with the Euro-Atlantic world and Western culture.
The name Etëhem Haxhiademi shook off the mortal dust of oblivion. Prominent scholars of the era of freedom of speech such as Aurel Plasari informed us of his tragedies, their inalienable value, the work was revived, it came back complete and beautiful from the publishing house "Poeteka" and we were writing in honor of the classical coryphaeus often and with adoration.
But where is the grave of the tragedian Etëhem Haxhiademi, the statues, the streets named after him, the libraries, the theaters? The stages with his heroes, the chairs, the academic and university textbooks with the studies of his major work? Or have they remained occupied as Socialist Realism left them and will the museums be nothing more than evidence of the dictatorship like BunkArt 1 and 2 or the Leafy Houses of the State Security and the select few?
But it is also the national institution of other memory, whose machinery works safely and with silent majesty.
Today I want to honor the writer Etëhem Haxhiademi, a classical poet and the only great tragedian of Albanian literature.
In the study book “Cards of Convicted Realism” about Albanian literature that came from prisons and exiles or escapes around the world, there is also the painful card with the name Etëhem Haxhiademi, while in the “Anthology of the Murdered” entitled “Messengers of Europe”, where I have compiled poets and writers shot by the harsh dictatorial regime or who died in prison, this was also a slow shooting, – and I don’t believe that any other people has such a bloody anthology, – where there are also the chilling pages about the martyr Etëhem Haxhiademi. I am bringing them back. Do they whisper or sigh? .
Dënohet me vdekje, pastaj ia kthejnë me burg… Pak ditë para lirimit, atak në zemër, kështu thanë, vdiq. Por do të ketë qenë sulm në zemër, vrasje… Ishte viti 1965. Shqipëria ishte ndarë tashmë nga Bashkimi Sovjetik, kjo ishte drama e madhe, çarja botërore, – këtë duhej të pasqyronte letërsia! – porosiste Partia dhe kishte filluar miqësinë me Kinën e madhe, – ja temat e Realizmit Socialist, happy end-i i saj rozë.
Ç’qe shkruar më parë s’vlente më, sidomos ato para çlirimit, u dukeshin myk… Pa le tragjeditë e harruara të Etëhem Haxhiademit, të largëta dhe të huaja, madje të dëmshme…
Etëhem Haxhiademi? Në burg… nuk duhej të dilte prej andej, madje ai s’duhej të ishte fare, të ndjehet i pa qenë… Ai dhe shokët e tij… Kot e falën, kur e dënuan me vdekje… Po vdekje është dhe burgu. Po ja që i erdhi dita e lirimit, kaluan 18 vjet…
Po s’ka për të dalë, jo. Në një nga tragjeditë e tij ai e kishte profetizuar rrënimin…
“Kam le n’Elbasan më 8 mars 1902, – tregon për vete ai – Im at Emin Haxhiademi, aktiviteti patriotik, i të cilit fillon qysh mbë 1877, domethënë përpara Kongresit të Prizrenit, njihet si bashkpuntor i ngushtë i Kristoforidhit dhe i dyti patriot mbas atij në vjetërsi në këtë qytet”.
Babai i mësoi shqipen e i jepte libra shqip, të ndaluara, mezi gjendeshin, se vendi ishte ende në perandorinë Osmane. Kishin një odë plot me libra. Të varfër ishin librat shqip, por mua më pasuruan, vazhdon tregimin ai.
E magjepsi drama “Besa” e Sami Frashërit. Ndërkaq babai e kishte futur të mbaronte Normalen e Elbasanit, themelues i së cilës kishte qenë dhe vetë. 14 vjeç vendos të shkruajë dhe ai një dramë ashtu. Mbyllet në shtëpi, nuk shkon as në shkollë. Eh, digje, i thotë i ati buzagaz, por jo dëshirën për të shkruar.
E çojnë në Leçe në Itali, por provimet u bënë shumë të vështira për shqiptarët atje, se kishte ndodhur Lufta e Vlorës e 1920-ës, italianët ishin mundur, ishin hedhur në det, thoshte populli…
Etëhem Haxhiademi ishte i vetmi sfidues. Madje iu fut përkthimit të “Bukolikeve” të Virgjilit, mësoi latinishten dhe e dha në hekzametër në shqip, siç nuk e kishin bërë as shkrimtarë të njohur, madje asgjë nuk kishin sjellë më parë nga veprat latinisht. Dhe iku në Austri për t’u diplomuar atje. Nisi të lexojë tragjedianët grekë në latinisht dhe gjermanisht.
Në Berlin më 1924. Prindërit, kundër dëshirës së tij, duan që të diplomohet në Juridik. Nuk u ndahet leximeve, e thërriste antikiteti, bashkëpunonte me revista në Elbasan dhe Berlin.
Ndjehej i dashuruar, të gjitha gratë e bukura, mitike, dilnin nga kryeveprat botërore dhe bashkoheshin tek njëra, shkëlqenin. Takimet me të, shëtitjet, bisedat, të qeshurat, puthjet e mbushnin me jetë dhe kohë të pa jetuara, nga ato që kishin ikur dhe nga ato që do të vinin. Kjo ishte e tashmja e tij.
Po e Shqipërisë? Pse është kaq vonë vendi im? Dhe rijeton të kaluarën e vet, kur me të kaluarën e tij ishte në kohë dhe e ardhmja dukej se do të ishte normale, si e gjithë Europës. Dashuria është e pakohë dhe e gjithkohshme
Papritmas i vdes ajo që dashuronte, dhe ai shkruan për të elegjinë “Galatës”.
Tragjedia i bëhet pjesë e jetës, “fryma ime e të jetuarit”, do t’i shkruante Lasgush Poradecit më vonë.
Pasi përfundon tragjedinë “Ulisi” nën shëmbëlltyrën e Eskilit, dy vjet më vonë, më 1926 shkruan tragjedinë “Akili” në Vjenë. Kolos është dhe Shekspiri, thoshte, dhe punonte mbi skrivani që ta universalizonte gjithnjë e më shumë dhe veprën e vet.
Endej nëpër Vjenë. I ri, i fuqishëm. I duhet shkuar tragjedisë brenda, që të kuptohet… atdheu, vetja…
Vjen në Shqipëri në vitin 1927, emërohet nënprefekt në Lushnjë. Shikonte shtëpinë ku u mbajt kongresi shpëtimtar, mbushej me himnin e tij së brendshmi dhe pas një viti shkruan tragjedinë “Aleksandri”.
Iu bënë tre tragjeditë, i boton në Tiranë më 1931. Dhe pastaj kalon me punë në Berat, akt tjetër tragjedie. Shkruante… Në Gjirokastër, akt tjetër, kryesekretar i prefekturës, viti 1933.
Edhe Mbreti kishte simpati për Etëhemin, thoshin, për kulturën e tij. Mbreti? Nga doli, pas perdes së teatrit? Dhe përfundon tragjedinë “Pirua” (1934). Pas një viti tjetër tragjedi “Skënderbeu” (1935).
Duhen thirrur heronjtë, prijësit, ata që bënë histori, që bënë kombin. Tragjeditë janë tempujt e tyre…
Tjetër tragjedi vitin tjetër “Diomedi” (1936), kur përzihen mitologjia greke e ilire. Ndjente thika në shpirt, po e çanin dhe shkruan “Abeli” në prag të pushtimit (1938). Duhet ribërë Shqipëria e lashtë dhe ajo mesjetare, aristokracia e saj, kalorësia, kryekalorësat. I duhej mitologjia biblike, antikiteti, heronjtë, edhe tanët, pasionet e përjetshme, intrigat, përplasjet ideologjike, me to mund të ribësh botën, të edukosh, familja… fillesa… e bukura e estetikës klasiciste…. Të pasurohet letërsia shqipe, se pasurojmë shpirtin, duke themeluar tragjedinë, do ta pakësojmë në jetë.
Të mësojmë nga mynxyra për të nxjerrë dritë!
Gjatë pushtimit fashist italian, teksa nuk i pranonte kompromiset me pushtuesin, por as luftën vëllavrasëse, patriot dhe europian në vetvete, nga që kultura nuk është pushtim, por çlirim, me simpati për ballin Kombëtar, botoi librin me poezi “Lyra”. Aty janë poemat “Nimfat e Shkumbinit”, ku gjahtarët vrasin këngën e tyre, janë elegjitë e dashurisë, “Galatea” edhe ajo për Nënën “Nata e zezë”, që i kishte dashur aq shumë, më shumë se të gjithçka në botë, të gjalla dhe të vdekura, për Naim Frashërin, këngëtarin hyjnor, etj.
Lira e Etëhem Haxhiademit e mbushi mjedisin me tinguj të argjëndë.
Pasi mbaroi Lufta e Dytë Botërore, i përvishet punëve, ato që lidheshin me kulturën, është themelues në Lidhjen e shkrimtarëve shqiptarë dhe kryetar për degën e Elbasanit, por regjimin e ri nuk e miratonte… dhe e arrestojnë. Viti 1946. Tani po vinin në skenën reale të jetës një tjetër tragjedi, me kryepersonazh autorin, Etëhem Haxhiademi. Shkaqe politike, e kaluara e tragjedive po përsëritej. I konfiskojnë librat e bibliotekës së tij dhe gjithë dorëshkrimet.
The victors lock Etëhem Haxhiademi in Burrel prison. As an epilogue scene. The Middle Ages. Guards, torture, doors. And there he translated. Of course they were published under other names. Or they were lost later.
Silent within those walls, dignified and somber. They were afraid of his vast culture. In prison, he wrote the novel "The Life of Man" and the play "The Promised Time", which he very much wanted to perform with the prisoners, because theater is life and life is theater.
Where are they now, where? Tragedies are both forgotten, and die, but also stolen… 1965. After 18 years in prison, the day of his release was coming and he was still able, intellectually strong, at the peak of his experience, 63 years old, he knew everything from the darkness of hell. No, he was not supposed to come out. And so it was, but it remains a mystery how the murder was committed.
Meanwhile, they had received the unforgivable curse of Haxhiademi, constantly present:
May you be cursed, wretched, for life,
From us and from the true God.
May your heart never see joy,
In your misery we found solace.
You brought this horror upon us and upon the elderly,
To be instead of wheat in the field, there is hell.
Not only you but also your children
May everyone have a great time.
Let's go together with the hatred of man,
The Curses of the Creator of All.
Just as world memory and fate preserved seven tragedies from Aeschylus and Sophocles, Albanians also have seven tragedies from their only tragedian, Etëhem Haxhiademi.
His tragic work has already surpassed the tragedies of subsequent realities, even mortal oblivion as such, it is now not only living literature, but also a monumental complex of National Memory, evidence of the history and culture of a people.
-
-
Here's how much the world's most expensive dog sold for
March 18, 16:07 -
-
Happening now...
83 mandates are not immunity for Rama's friends
Nga Gentian Gaba
ideas
Teatri që fsheh prapaskenën
Nga Patrik Sadikaj
Berisha's red line and the black line of democracy in the DP
Besmir Semanaj
top
Alfa recipes
TRENDING 
services
- POLICE129
- STREET POLICE126
- AMBULANCE112
- FIREFIGHTER128