English
Luaj me Fjalëkryq
Lajme flash

Zinxhirët që i vëmë vetë!

9 Dhjetor 2025, 15:54 / IDE NGA ARIAN GALDINI

Zinxhirët që i vëmë vetë!

Kemi parë shpesh në histori, një njeri që i vetëm del në ballkon, ngre dorën dhe turma poshtë shpërthen në britma e duartrokitje.
Në atë çast duket sikur fryma e tij lëviz historinë, fjala e tij vendos fatet, vetulla e tij matet si barometër i të ardhmes.
Dronë mbi kokë, kamera, pankarta, fjalë të shkruara me shkronja të mëdha: “Udhëheqës”, “Shpëtimtar”, “I pazëvendësueshëm”, “Baba”, “Legjenda”, etj, etj.
Étienne de La Boétie, pesë shekuj më parë, do të kishte buzëqeshur hidhur para kësaj skene.
Ai nuk do të ndalej gjatë te fytyra e një njeriu të vetëm.
Do ta shihte, do t’ia ndiente vanitetin, do t’ia lexonte frikërat, por nuk do ta quante sekretin e historisë.
Sekreti, për të, qëndron diku tjetër, jo te koka që rri lart, por te shtresa e gjatë e qafëve të përkulura poshtë.
Në “Diskursin mbi Skllavërinë Vullnetare” ai bën një gjë që edhe sot të trondit.
E zhvendos vështrimin nga “ai lart” tek “ne poshtë”, nga thika e pushtetit te dora që ia zgjat thikën.
Jemi mësuar ta mendojmë tiraninë si mallkim që vjen nga lart, një njeri i keq, i pangopur, i etur për kontroll, që ngjitet dhe sundon.
La Boétie e pranon se kjo fytyrë ekziston.
Ai nuk e zhvesh realitetin nga dhuna, tirani ka ushtri, polici, aparat represioni.
Megjithatë, bën një pyetje që copëton çdo narrativë të thjeshtëzuar, si mundet që një njeri i vetëm t’i mbajë në nënshtrim të gjithë të tjerët, pa u rrëzuar menjëherë?
Përgjigjja e tij është e kthjellët, e ftohtë dhe e dhimbshme.
Sepse ata pranojnë.
Sepse ia japin vetë.
Sepse nënshtrimi i tyre është gjysma e forcës së tij.
Në leximin e La Boétie, tirani nuk është vetëm shkak, është edhe simptomë e një sëmundjeje më të thellë, prirjes njerëzore për t’ia dhënë dikujt tjetër barrën e lirisë së vet.
Tirani është maja e një strukture, jo i vetmi arkitekt.
Pa ata që, vullnetarisht, nga frika, nga interesi, nga zakoni a nga lodhja shpirtërore, zgjedhin të vegjël nën hijen e tij, ai nuk do të ishte gjë tjetër veçse një njeri i vetmuar me oreks të madh.
Sot e dimë se robëria nuk fillon me tanke.
La Boétie e kishte kuptuar se ajo fillon me mësim.
Njeriu lind me etje për liri, por brezat e rritur nën hijen e një pushteti arbitrar dalëngadalë harrojnë si duket liria, harrojnë si ndihet liria, harrojnë si mbrohet liria.
Në fillim gjunjëzimi vjen nga urdhri dhe frika, nga ligje të padrejta, dënime shembullore, shembje biografish.
Disa binden nga terrori, disa nga pafuqia, disa nga llogaria e ftohtë: “nëse rezistoj, do të më shtypin”.
Pastaj frika kthehet në zakon.
Zakoni kthehet në normalitet.
Një ditë njerëzit fillojnë të flasin me fraza të buta si “kështu ka qenë gjithmonë”, “nuk bëhet ndryshe”, “më mirë të rrish i qetë”.
Fëmijët rriten duke parë prindër që mbyllin sytë, që pëshpëritin, që bëjnë llogari për të mos u përplasur me “të fortët”.
Ata mësojnë se përkulja nuk është mallkim, por adresë e sigurt.
Ngadalë, pa e kuptuar, e lexojnë shërbimin jo si njollë në shpirt, por si mënyrë normale mbijetese.
Ky është çasti kur zinxhiri nuk vjen më nga jashtë.
Ka zënë rrënjë në zemër.
Njeriu nuk përkulet më vetëm nga frika, por nga një lloj rehatie, “më mirë këtu, nën hijen e tij, sesa vetëm përballë botës”.
Një popull që nuk e ka parë lirinë me sytë e vet, e sheh skllavërinë si klimë.
Dhe kur klima bëhet “e natyrshme”, askush nuk pyet më pse ka vargonj te dera.
Tirania e shekullit XXI nuk ecën më vetëm me çizme.
Vesh edhe kostum spektakli dhe mantel algoritmi.
La Boétie e kishte kuptuar se rrëzimi i mendjes është po aq i rëndësishëm sa frika në trup.
Përveç grushtit, tirani jep lodrën.
Përveç kërcënimit, jep edhe dhurata.
Përveç burgut, jep edhe shfaqje.
Në Romën e vjetër kjo quhej “bukë dhe lojëra”.
La Boétie flet për festa dhe spektakle, shfaqje, korte, dekorata, privilegje të shpërndara me zgjuarsi për të ushqyer iluzionin se “kujtohemi edhe ne”.
Në gjuhën e sotme mund t’i quash subvencione të vogla, paketa “lehtësuese”, spektakle politike me drita e tinguj, ekrane ku politika montohet si telenovelë dhe dhimbja e një vendi shitet si serial me seri të re çdo mbrëmje.
Një pjesë të madhe të kësaj pune sot e bën algoritmi.
Ai është oborrtari më besnik i Tiranit, ai vendos çfarë sheh dhe çfarë nuk sheh, cilin fjalim ta nxjerrë në krye të faqes dhe cilin ta fundosë në fund, cilës britmë t’i japë mijëra ripublikime dhe cilën ta mbyllë në “hije”.
Algokracia është kur jo vetëm ligji, por edhe rendi i lajmeve dhe i mendimeve rrotullohet rreth interesit të një pakice.
Në këtë botë digjitale, rrëzimi i mendjes shkon edhe më thellë, nuk të vjen më vetëm nga skena dhe sheshi, por nga feed-i i telefonit, nga lista e sugjerimeve, nga kolona “për ty”.
Në çastin kur e pranon këtë si natyrë, skllavëria nuk të vjen më si urdhër, të vjen si përzgjedhje “e personalizuar”.
Rreth Tiranit, në këtë kohë, nuk qëndron më vetëm rrethi fizik i oborrtarëve, por edhe një ushtri profilesh anonimë, trollë dhe trollitantë, militantë-trollë që punojnë gjithë ditën për ta mbytur çdo fjalë ndryshe me tallje, me sulme personale, me baltë.
Ata patrullojnë hapësirën virtuale si roje të frikës dhe të përçmimit, çdo debat e kthejnë në përleshje të padenjë, derisa njeriu i zakonshëm thotë, “më mirë mos flas, s’ia vlen të përplasesh me këtë mur”.
Algoritmi i ushqyer me trollitantë, me klikime dhe me urrejtje e bën të dukshme vetëm zhurmën që i leverdis sistemit.
Mesazhi i padukshëm është i thjeshtë, mos u merr me rrënjën e padrejtësisë, merru me dekorin.
Merru me fjalët, jo me peshën e tyre.
Merru me ekranin, jo me atë që fshihet pas tij.
Një shoqëri që merret me sfondet dhe efektet speciale nuk ka më energji të vërejë se skena është bosh.
Argëtimi, në këtë kontekst, nuk është më pushim i shëndetshëm i mendjes, është instrument për ta lodhur mendjen që të mos pyesë.
Tirani, për La Boétie, nuk qëndron mbi një popull të sheshtë, por mbi një piramidë të tërë krijesash të ndërmjetme.
Ai është maja e akullit, pjesa e thellë dhe e ftohtë është e panumërta e atyre që qëndrojnë poshtë tij.
Në majë, një njeri i vetëm me emër dhe portret.
Nën të, një rreth i ngushtë miqsh dhe klientësh që marrin pothuaj gjithçka prej tij, para, poste, siguri, imunitet.
Më poshtë, komandantë, ministra, drejtorë, prokurorë, gjykatës, administratorë që e dinë se karriera e tyre rritet në të njëjtin ritëm me lojalitetin e tyre.
Edhe më poshtë, shefa zyrash, njerëz me dosje nëpër sirtarë, struktura që ia zbresin urdhrin deri në jetën e përditshme.
Sot, një shtresë e tërë digjitale i është shtuar këtij zinxhiri, portale klienteliste, influencues me shpirt të dhënë me qira, opinionbërës me shërbim të faturuar, trollitantë anonimë që ruajnë perimetrin virtual të frikës dhe talljes.
Në bazë, ata që përfitojnë thërrimet, një vend pune për djalin, një kontratë të vogël, një ndërhyrje te doktori, një lehtësim i vogël takse, një favor lokal, një promovim në faqen e parë.
Secili në këtë piramidë thotë: “Unë s’jam tirani. Unë po bëj lojën, si të gjithë. Po siguroj të mitë. S’jam unë problemi.”
La Boétie e çmonton këtë vetëjustifikim me një fjali të ftohtë, çdo hallkë që pranon të jetë pjesë e kësaj piramide është një votë për skllavërinë vullnetare.
Ky njeri nuk është thjesht viktimë.
Ai është bashkëpunëtor.
Ai pranon të jetë i nënshtruar lart, me kusht që t’i lejohet të sundojë dikë më poshtë.
Flamujt mund të ndryshojnë, emrat, partitë, sloganet mund të ndërrohen.
Tiranët mund të këmbejnë ballkonin me ekranin, podiumin me profilin, por nëse logjika e piramidës mbetet po ajo, pretendimi i një njeriu për të qenë qendër dhe përkulja e shumë të tjerëve për të qenë satelitë, struktura, sipas La Boétie, të thotë se tirania është ende aty, edhe nëse fjalori mbi të ka ndryshuar.
La Boétie nuk romantizon popullin, as nuk demonizon thjesht Tiranin.
Ai sheh dy sëmundje që ushqejnë njëra - tjetrën, sëmundjen e një njeriu që do të bëhet burim i çdo frike dhe i çdo shprese të të tjerëve, dhe sëmundjen e një shumice që pranon ta bëjë këtë njeri burim të çdo gjeje, për të mos mbajtur barrën e lirisë së vet.
Ai sheh njerëz që mësohen me gjunjëzim, që lidhen pas luksit të dikujt tjetër me shpresë se një ditë do ta prekin edhe ata atë fije ari, që magjepsen nga spektakli i pushtetit si nga një flakadan në natë të ftohtë, që kalben ngadalë nga brenda nga frika, interesi, lodhja shpirtërore.
Ka njerëz që skllavërohen me forcë, pa asnjë shteg real shpëtimi, për ta, lufta është të mbijetojnë duke mos humbur krejt fytyrën.
Por ka edhe të tjerë që kanë mundësi të zgjedhin dhe vendosin ta shesin dinjitetin për qetësi, për rrogë, për kolltuk, për një grimë pushtet mbi të tjerët.
Dhe nëse shkon edhe më thellë, sheh se edhe vetë Tirani është i burgosur i etjes së vet për adhurim, rob i nevojës për duartrokitje, i trembur deri në palcë nga mundësia që një ditë qafat e përkulura të drejtohen dhe ballkoni të mbetet bosh.
Plaga më e rëndë nuk është zinxhiri në këmbë.
Është çasti kur njeriu mëson ta quajë zinxhirin “normalitet”.
Kur fjalët “kështu është sistemi”, “të gjithë janë njësoj”, “s’bëhet gjë” bëhen këngë nën zë, robëria ka kapur vendin më të fortë, zemrën.
Përballë kësaj, La Boétie nuk u thotë njerëzve të ngrenë shpata, por u thotë të ndalin e çmontojnë duart e tyre nënshtrimtare.
Nuk u bën thirrje “dilni në rrugë e digjni gjithçka”, por diçka më të vështirë, refuzoni të jeni pjesë e lojës.
Mos e ushqeni më.
Mos i shërbeni.
Mos i bëni nder.
Mos i jepni atë që nuk mund ta marrë vetë, vullnetin tuaj.
Ai nuk thotë se mjafton të urresh tiranin.
Për të mos i shërbyer më, duhet të ndryshosh mënyrën si e kupton sigurinë, mënyrën si e sheh karrierën tënde, mënyrën si e pranon rehatinë që vjen nga heshtja dhe kompromiset e dikujt tjetër.
Një njeri i vetëm nuk mund t’i vërë zinxhirë një populli të tërë nëse ky popull refuzon t’i mbajë.
Ai bie, jo kur dikush ia shkul fronin me forcë, por kur i mungon më në fund trupi mbi të cilin qëndronte.
Për shumë mund të duket teorike.
Por La Boétie e përkthen në gjuhën e përditshme, tirani nuk ka nevojë që ta duash.
Ka nevojë ta pranosh.
Sa herë që ti, për një favor të vogël, një frikë të vogël, një rehati të vogël, zgjedh të mos prishësh radhën e kësaj piramide, i ke dhënë edhe ti një tullë murit që të mban peng.
Ti vetë bëhesh tullë në murin e robërisë tënde.
Askush prej nesh nuk kalon i paprekur.
Ndaj edhe motoja, “Hiqu tullën tënde”, sot mbetet si i vetmi revolucion i vërtetë dhe i ndershëm i kohëve tona.
Përndryshe gjithçka tjetër është rënie në të njëjtin kurth.
Qoftë edhe një herë në jetë, kemi njohur qetësinë e çuditshme që të jep një “mik lart”, një favor i fshehtë, një radhë e shkurtuar, një sy i mbyllur, dhe e kemi parë më pas se ajo qetësi na ka shtuar një hallkë më shumë në zinxhirin tonë të brendshëm.
Secili prej nesh e ka kaluar atë cakun kur i ka thënë vetes, kam heshtur edhe unë përpara padrejtësish, kam pranuar ndonjë lehtësi që e dija se nuk më takonte, kam qenë mirënjohës për një derë që m’u hap, ndërsa dikujt tjetër iu mbyll e njëjta derë në fytyrë, vetëm pse nuk kishte “njeriun e duhur”.
Çdo herë që e kemi kuptuar këtë, qetësia e çastit na është dukur më pas jo dhuratë, por një unazë e re hekuri rreth shpirtit, që shtrëngohet sa herë që duam të themi “jo”.
Sa herë që rrëfejmë: “nuk kam zgjidhje tjetër, kështu janë të gjithë, kështu është sistemi”, skllavëria vullnetare bën një hap përpara.
Dhe sa herë që dikush tjetër thotë: “nuk kam forcë ta rrëzoj, por kam forcë të mos e ushqej me gënjeshtër, me servilizëm, me brohoritje, me heshtje të shitur”, tiranisë i hiqet nga trupi një fije e padukshme.
Çdo vend që ka ngritur dikë në kult, çdo epokë ku një zë është bërë ligj, çdo shoqëri ku njerëzit thonë: “punët bëhen vetëm me të fortët”, e gjen veten në këtë pasqyrë.
Tiranët mund të ndryshojnë kostume e slogane, mund të këmbejnë ballkonin me ekranin, podiumin me profilin, por struktura që i mban nuk ndryshon pa ndryshuar vullneti i atyre që u nënshtrohen.
La Boétie nuk të premton botë të re në një të rënë dore.
Të premton diçka më të vogël dhe më të madhe njëherësh, mundësinë që, edhe brenda një sistemi të kalbur, ti të mos bëhesh pjesë e zinxhirit që e mban gjallë.
Në një kohë ku shumë ankohen për tiranët, ai ta kthen pyetjen tek vetja, sa herë ke zgjedhur të mos shohësh, të mos flasësh, të mos kundërshtosh, vetëm që të mos t’i prishësh punë vetes?
Sa herë ke pranuar të bësh një padrejtësi të vogël, se “e bënin të gjithë”?
Sa herë ke ndjerë qetësinë e hidhur që të jep një “mik lart”, ndërkohë që diku poshtë dikush tjetër paguan çmimin?
Për La Boétie, tirani nuk është çifti i syve mbi ballkon.
Është hije që zmadhohet nga drita që ne vetë i japim.
Zinxhiri i vërtetë nuk është ai i varur nëpër këmbë, është ai që kemi pranuar ta mbështjellim rreth mendjes dhe zemrës sonë.
Dhe në çastin kur një njeri i vetëm vendos të mos ulet më në gjunjë para njeriut, por vetëm para së vërtetës, forca e tiranit fillon të tretet, si çdo gjë që ka jetuar më shumë prej frikës dhe nënshtrimit të të tjerëve sesa prej forcës së vet.
Pyetja që mbetet, për secilin prej nesh, nuk është nëse do të ketë më tiranë, por sa zinxhirë jemi gati të këpusim brenda vetes, përpara se t’u kërkojmë të tjerëve t’i këpusin të tyret.
Arian Galdini

Po ndodh...

Dua të lexoj më shumë lajme

ide

top

receta Alfa

TRENDING

shërbime

  • POLICIA129
  • POLICIA RRUGORE126
  • URGJENCA112
  • ZJARRFIKESJA128