Lajme flash
Historiku i ndërrimit të orës/ Kush e propozoi atë, funksionon vërtetë dhe cilat janë efektet pozitive dhe negative të saj
28 Tetor 2023, 14:37 / JETË
Siç edhe tanimë dihet, orët gjithmonë shkojnë përpara në fundjavën e fundit në muajin mars, dhe kthehen mbrapa në muajin tetor.
Por kush ishte i pari që e mendoi këtë praktikë? Kur hyri në fuqi, dhe mbi të gjitha, pse?
Ora verore
Propozimi u paraqit për herë të parë në Paris nga Benxhamin Frenklin, një nga “etërit themelues” amerikan. Frenklin (1706-1790), ishte i apasionuar pas shkencës (ai shpiku rrufepritësen) gjatë gjithë jetës së tij tij. Një projekt ekonomik për të ulur koston e energjisë, botuar në “Journal de Paris” (1784), e avancoi më tej propozimin origjinal.
Asokohe, orët nuk ishin aq të përhapura sa sot, dhe nuk kishte as hekurudha (linja e parë hekurudhore u ndërtua në vitin 1825). Shkurtimisht, nevoja për të sinkronizuar minutat, nuk ishte aq vendimtare, sa do të kishte qenë në shekullin e XIX, e megjithatë por fillonte të ndjehej.
U nxit nga Revolucioni Industrial
Fabrikat, që po përhapeshin gjithnjë e më shumë (revolucioni i parë industrial në Angli, nisi rreth vitit 1770), imponuan ritme të ndryshme pune, krahasuar me ato të shoqërisë bujqësore. Dhe rezultati ishte se në mëngjes, kur drita e diellit mund të shfrytëzohej, njerëzit ishin ende në gjumë.
Ndërsa mbrëmjeve, qirinjtë dhe llambat e naftës përdoreshin për të ndriçuar natën, para se njerëzit të shkonin të flinin. Benxhamin propozoi të nxiste (ose më mirë të detyronte) popullatën të ngrihej herët në mëngjes, për të përfituar nga drita e diellit. Po si? Për shembull duke taksuar llampat, racionuar qirinjtë, ndaluar qarkullimin natën, dhe instaluar nëpër rrugë pajisje të zhurshme që binin çdo mëngjes.
Kursimi i energjisë
Sugjerimi i Benjamin Frenklinit, ra në vesh të shurdhër. Por ai u rimorr në konsideratë në fillim të shekullit XX (1907) nga anglez Uilliam Uilet, që ia propozoi zyrtarisht parlamentit britanik. Dhe meqë kursimi i energjisë gjatë luftës ishte diçka e rëndësishme, në vitin 1916, ndryshimi i orës hyri në zbatim. Ai u zbatua jo vetëm në Britaninë e Madhe, por edhe në Itali dhe vende të tjera evropiane.
A funksionon vërtet?
Sot, jo të gjithë bien dakord mbi dobishmërinë e ndryshimit të orës. Sidomos, për shkak se nevojat e botës së industrializuar kanë ndryshuar shumë, që nga koha e Benjamin Frenklinit.
Dhe ajo që ne kursejmë në faturat e energjisë, me një përdorim më të paktë të ndriçimit (gjithnjë e më efiçent), harxhohet sërish nga një numër pajisjesh elektrike dhe elektronike, që konsumojnë energji pa marrë parasysh orët e dritës, ose që tentojnë të qëndrojnë ndezur për një kohë më të gjatë (duke filluar që nga kondicionerët).
Edhe për kërë arsye, ka nga ata që propozojnë shfuqizimin e orës verore:kjo çështje është tani në përgjegjësinë e Bashkimit Evropian.
Ndërkaq ata që janë kundër ndryshimit thonë se nuk është e qartë nëse janë bërë kursime të energjisë, ndërsa ekzistojnë edhe rreziqe të mundshme për shëndetin.
Megjithatë, disa studime sugjerojnë që shëndeti i fëmijëve do të përmirësohej nëse orët lëvizin përpara një orë.
Në këtë drejtim studiuesit kishin krahasuan 23,000 fëmijë të moshës 5 deri në 16 vjeç në Angli, Australi, SHBA, Norvegji, Danimarkë, Estoni, Zvicër, Brazil dhe ishulli Portugez Madeira.
Për të provuar efektin e dritës së ditës në nivelet e aktivitetit, fëmijët kishin veshur pajisje elektronike që matin lëvizjen e trupit.
Shkencëtarët zbuluan se nivelet totale të aktivitetit ditor të fëmijëve ishin deri në 20 për qind më të larta në ditët e verës sesa në ditët e dimrit kur errësira bie më herët.
A ka ndonjë efekt në jetën e përditshme?
Efekteve jetësore dhe ekonomike të ndryshimit të orës, një shkrim i ka kushtuar edhe mediumi prestigjioz britanik The Guardian.
Sipas këtij shkrimi, koha e kursimit të ditës, mendohet të ketë një ndikim në ekonomi, por përsëri është një pikëpamje e përzier.
Për shembull, industritë me pakicë dhe turizëm përfitojnë nga ora shtesë e dritës së ditës së mbrëmjes së verës.
Pasojat pozitive dhe negative
Pse ndryshimi i orës sot gjatë natës mund të na bëjë keq?
Përveç kësaj, është përmendur edhe efekti i saj në jetën e përditshme për të cilin aspekt i është vënë theksi çështjes kur ju gjendeni në komunikacion.
Kjo pasi që, zakonisht koha e pikut në komunikacion është midis 8 dhe 10 të mëngjesit dhe midis orës 03:00 dhe 7 të pasdites.
Kështu, kur orët lëvizin mbrapa në vjeshtë, kjo do të thotë se shumica e këtyre orëve të pikut të pasdites janë në errësirë.
Si pasojë, më shumë aksidente ndodhin për arsye të ndryshme në kulmin e pasdites sesa në kulmin e mëngjesit, dhe studimet kanë sugjeruar që kthimi i orëve mbrapa në vjeshtë mund të rrisë numrat e aksidenteve.
Sa i përket asaj nëse mbështetet ndryshimi i orës është bërë e ditur se 44 për qind thonë se ata do të preferojnë të mbajnë sistemin aktual të ndërrimit të orëve para dhe mbrapa dy herë në vit, përkundrejt 39% që do të donin për ta hequr atë.
Ngjarjet rrugore e fatale
Ngjarjet rrugore fatale bëhen më të shpeshta pas ndryshimit të orës. Një studim i fundit tregoi se aksidentet fatale rriten me 6% dhe janë më të zakonshme në mëngjes, menjëherë pas ndryshimit të orës.
Studime të shumta kanë treguar një rritje të sulmeve në zemër pas ndryshimit të orës.
Në vjeshtë dhe dimër, shumë njerëz zakonisht kalojnë gjithë ditën brenda në punë ose në shkollë – ose në shtëpi. Në kohën kur ne i lëmë punët, tashmë është errësuar. Kjo do të thotë që ne kemi më pak ekspozim ndaj diellit, gjë që redukton sasinë e vitaminës D që prodhon trupi ynë.
Nivelet e ulëta të vitaminës D janë të lidhura me humorin e ulët dhe depresionin, si dhe lodhjen, dhimbjet e muskujve dhe dobësimin e kockave. Ndërprerjet e gjumit mund të shkaktojnë gjithashtu një rrezik të shtuar të sëmundjeve mendore .
Muajt që falë kohës së verës shënojnë kursimet më të mëdha të energjisë janë prilli dhe tetori, sërish sipas analizave të Terna-s. Puna përpara me një orë vonon përdorimin e dritës artificiale në një kohë kur aktivitetet e punës janë ende në lëvizje të plotë.
Pasojat janë gjithashtu pozitive për sa i përket qëndrueshmërisë mjedisore: konsumi më i ulët i energjisë elektrike bëri të mundur shmangien e emetimeve të CO2 në atmosferë për rreth 215 mijë tonë.
ra dhe mbrapa dy herë në vit, përkundrejt 39% që do të donin për ta hequr atë.
Megjithatë, ndonëse çdo vit, në mëngjesin e së dielës së fundit në tetor, e gjithë Evropa kalon nëpër të njëjtin ritual, kjo mund të mos zgjasë edhe për shumë gjatë.
Kjo pasi që në mars të vitit 2019, Parlamenti Evropian miratoi një propozim që do t’i jepte fund ndryshimeve të orës dy herë në vit./Alfapress.al
Po ndodh...
83 mandatet nuk janë imunitet për shokët dhe shoqet e Ramës
Nga Gentian Gaba
ide
top
TRENDING 
shërbime
- POLICIA129
- POLICIA RRUGORE126
- URGJENCA112
- ZJARRFIKESJA128