Lajme flash
Si lindi Protestantizmi/ Tezat e Martin Luterit dhe përhapja në Europë
30 Mars 2024, 18:57 / JETË
Protestantizmi është emërtimi i përbashkët i rrymave të ndryshme krishtere, që u shkëputën nga kisha katolike në shek. XVI.
Protestantët nuk pranojnë Papën si kryetar të kishës, kundërshtojnë beqarinë e priftërinjve, janë për ceremoni fetare të thjeshta dhe kundër adhurimit të ikonave.
Rrymat kryesore të protestantizmit janë: luteranizmi i përhapur në Gjermaninë Veriore e në vendet Skandinave: kalvinizmi i përhapur në Zvicër e Hollandë e pjesërisht në Britaninë e Madhe dhe Irlandën e Veriut; anglikanizmi në Angli.
Si nisi?
Ishte një lëvizje brenda krishterimit perëndimor në Evropën e shekullit të 16-të që paraqiste një sfidë fetare dhe politike për Kishën Katolike Romake dhe autoritetin papal në veçanti. Megjithëse Reformimi zakonisht konsiderohet të ketë filluar me botimin e Tezave të Nëntëdhjetë e pesë nga Martin Luther në 1517, nuk pati asnjë skizëm midis Kishës Katolike dhe Luterit në lindje deri në Ediktin e Worms 1521.
Urdhri dënoi Luterin dhe zyrtarisht ndaloi qytetarët e Perandorisë së Shenjtë Romake të mbronin ose përhapnin idetë e tij.
Fundi i epokës së Reformës është i diskutueshëm: mund të konsiderohet se përfundon me miratimin e rrëfimeve të besimit që filluan Epokën e Ortodoksisë. Vite të tjera të sugjeruara për mbarim kanë të bëjnë me Kundër-Reformimin ose Paqen e Westfalisë .
Nga një këndvështrim katolik, Këshilli i Dytë i Vatikanit bëri thirrje për t'i dhënë fund Kundër-Reformimit.
Historiku
Luteri filloi duke kritikuar shitjen e indulgjencave, duke këmbëngulur që Papa nuk kishte asnjë autoritet mbi pastrimin dhe se Thesari i Meritës nuk kishte asnjë bazë në Bibël . Reformimi u zhvillua më tej për të përfshirë një dallim midis Ligjit dhe Ungjillit, një mbështetje e plotë në Shkrim si burimi i vetëm i doktrinës së duhur ( sola scriptura ) dhe besimit se besimi në Jezusin është mënyra e vetme për të marrë faljen e Zotit për mëkatin ( sola fide ) sesa vepra të mira.
Megjithëse ky konsiderohet përgjithësisht një besim protestant, një formulim i ngjashëm u mësua nga katolikët Molinist dhe Jansenist .
Priftëria e të gjithë besimtarëve minimizoi nevojën e shenjtorëve ose priftërinjve për të shërbyer si ndërmjetësues, dhe beqaria e detyrueshme klerike u dha fund. Simul justus et peccator nënkuptonin se megjithëse njerëzit mund të përmirësoheshin, askush nuk mund të bëhej aq i mirë sa të fitonte falje nga Zoti. Teologjia sakramentale u thjeshtua dhe përpjekjet për të imponuar epistemologjinë Aristoteliane u rezistuan.
Luteri dhe pasuesit e tij nuk i panë këto zhvillime teologjike si ndryshime. Rrëfimi i Augsburg i 1530 arriti në përfundimin se "në doktrinë dhe në ceremoni asgjë nuk është marrë nga ana jonë kundër Shkrimit ose Kishës Katolike", dhe madje edhe pas Këshillit të Trentit, Martin Chemnitz publikoi Provimin 1565-73 të Këshillit të Trentit [4] si një përpjekje për të provuar se Trent novoi në doktrinë ndërsa Luteranët po ndiqnin gjurmët e Etërve të Kishës dhe Apostujve.
Lëvizja fillestare në Gjermani u diversifikua, dhe reformatorë të tjerë u ngritën në mënyrë të pavarur nga Luther si Zwingli në Zürich dhe John Calvin në Gjenevë . Në varësi të vendit, Reformimi kishte shkaqe të ndryshme dhe prejardhje të ndryshme, dhe gjithashtu shpalosej ndryshe se në Gjermani. Përhapja e shtypshkronjës së Gutenberg siguroi mjetet për shpërndarjen e shpejtë të materialeve fetare në shqip.
Gjatë rrëfimit të epokës së Reformimit, Krishterimi Perëndimor adoptoi rrëfime të ndryshme ( Katolike, Lutherane, Reformuara, Anglikane, Anabaptiste, Unitare, etj).
Reformatorët radikalë, përveç formimit të komuniteteve jashtë sanksionit shtetëror, nganjëherë përdorën ndryshime më ekstreme doktrinore, siç është refuzimi i parimeve të këshillave të Nicaea dhe Kalcedon me Uniformat e Transilvanisë . Lëvizjet anabaptiste u persekutuan veçanërisht pas Luftës së Fshatarëve gjermanë .
Drejtuesit brenda Kishës Katolike Romake u përgjigjën me Kundërreformimin, të iniciuar nga Confutatio Augustana në 1530, Këshilli i Trentit në 1545, Jezuitët në 1540, Defensio Tridentinæ fidei në 1578, dhe gjithashtu një seri luftërash dhe dëbimesh të protestantëve që vazhdoi deri në shekullin XIX. Evropa Veriore, me përjashtim të shumicës së Irlandës, ra nën ndikimin e protestantizmit. Evropa Jugore mbeti kryesisht Katolike përveç Waldensians të persekutuar shumë. Evropa Qendrore ishte vendi i pjesës më të madhe të Luftës së Tridhjetë vjet dhe pati vazhdime të dëbimit të protestantëve në Evropën Qendrore deri në shekullin XIX. Pas Luftës së Dytë Botërore, largimi i gjermanëve etnikë në Gjermaninë Lindore ose Siberi uli Protestantizmin në vendet e Paktit të Varshavës, megjithëse disa mbeten edhe sot.
Mungesa e protestantëve nuk nënkupton domosdoshmërisht dështimin e Reformimit. Megjithëse protestantët ishin shfarosur dhe përfunduan të adhuronin në bashkime të ndara nga katolikët, në kundërshtim me qëllimin origjinal të Reformatorëve, ata gjithashtu ishin shtypur dhe persekutuar në pjesën më të madhe të Evropës në një moment. Si rezultat, disa prej tyre jetuan si kristo-protestantë, të quajtur edhe Nikodemitë, në kundërshtim me nxitjen e John Calvin, i cili dëshironte që ata ta jetonin hapur besimin e tyre.
Disa kripto-protestantë janë identifikuar qysh në shekullin e 19-të pas emigrimit në Amerikën Latine.
Kush ishte Martin Luteri?
Martin Luter lindi në qytetin Aisleben të Gjermanisë në vitin 1483. Studimet e para i kreu në qytetin e lindjes. Më vonë studioi Filozofi në Erfurt. Për Teologji nuk kishte ndonjë prirje të thellë. Në vitin 1507 u bë prift. Ne vitin 1512 u bë doktor i Teologjisë dhe pedagog i interpretimit të Dhiates së Re në Vitemberg.
Është e tepërt të thuhet që Luteri i përkiste Kishes së Romës. Qysh me 1054, kur Kisha e Vetme e Krishtit u nda në Lindore dhe Perëndimore, u krijua një hendek i madh midis tyre, për shkak të pikëpamjeve egoiste dhe absolutiste të krerëve kishtarë të Romës së Vjetër. Këto veprime të pahijshme, mashtrime dhe abuzime, Luteri donte t'i shpallte në popull dhe t'i dënonte. Indinjata e tij arriti kulmin nga novacioni i çuditshëm i Papa Leonit X. Ky i fundit, duke qenë shumë i dashuruar pas parasë, mendohej se si të grumbullonte sa me shumë. Ai filloi të botojë Letra Faljeje, me të cilat "falte" mëkatet e të gjallëve dhe të të vdekurve. Ai thoshte se këtë pushtet e kishte ngaqe ishte misionar i Krishtit në tokë dhe pasardhës i apostull Pjetrit.
Thoshte që paratë e grumbulluara shkonin për ushtritë e Kryqëzatave që luftonin për çlirimin e Vendeve të Shenjta, por në fakt, për plaçkitjen e thesareve të Kishes Ortodokse të Lindjes. Shpallte me siguri se, ai që jepte para për shpenzimet e një ushtari për një vit, ka të drejtë të mëkatojë për pesë vjet. Thoshte gjithashtu se mëkatet falen më lehtë kur i interesuar kryen një meshë. Pra, kur çdo njeri kryen meshë, merret me mend se çfarë sasie e madhe parash gjendej ne Arkat e shumta te Vatikanit.
Këto letra faljeje iu jepeshin predikuesve të cilët mblidhnin paratë. Luteri, duke qenë predikues, dhe duke parë që po i shpetonte nga dora kjo pune fitimprurëse, filloi të predikonte kundër këtyre letrave dhe pushtetit të Papës.
Fjalet e tij të rënda kundër Papës, dëshmojnë jo vetem për fanatizmin e tij për edhe për urrejtjen e pashuar kundër Papës. Luteri thoshte se Papizmi u krijua në Romë nga Djalli. Djalli e tërhoqi Papën nga gryka e pafund të Ferrit. E pikturoi Papën e shkretë herë me kokë gomari, herë hipur mbi një dose.
Ai thoshte: "Unë, sa të jem gjallë, nuk do të pushoj së predikuari kundër Papës dhe Turqëve". Ne librin e tij "Kunder Papizmit" ai shkruante: "Hajde këtu, papagomar, me veshët e gjata dhe me gojen e mallkuar për rrenat e tua". E quan "prijës të të ligjve, derr të djallit, bashkepunëtor të tij dhe Antikrisht". Para se të vdiste, me doren gjysem të paralizuar, shkruajti ne murrin e shtepisë: "Për ty papë i gjallë isha murtajë, i vdekur do të bëhem vdekja jote". Ky mllef i tij kundër Papës, bile edhe ne çastet e fundit të jetës së tij, tregon se në ç'gjendje të çrregullt shpirtërore ndodhej, sa mosbesim tregonte kundër kishës dhe përfaqesuesve të padenjë, ndoshta, të saj.
Praktikisht kishte edhe më përpara disa figura të shquara të teologjisë krishtere, të filozofisë dhe të rilindjes evropiane të cilët me një mënyrë ose tjetrën i kishin shfaqur protestat e tyre kundër dogmatizmit katolik të asaj kohe, por ishte vetëm Martin Luteri ai i cili me anë të 95 tezave të tij të famshme doktrinalisht po jepte përgjigje për të gjitha devijimet e krishterimit mesjetar.
Martin Luteri pasi i vendosi këto teza në kishën e qytetit të Vitenbergut, atëherë la porosinë se do të kthehej pas tri ditësh që do t’i mbronte publikisht këto teza. Tri ditët ishin simbolikë biblike, dhe kishte kuptimin e ditëve të ringjalljes së Krishtit, me këtë anologjia ishte në ringjalljen e kishës së vërtetë krishtere në parimet ungjillore dhe në parimet e kishës së hershme krishtere, para se ajo të romanizohej (katolocizmi) ose të helenizohej (ortodoksizmi).
Gjatë natës së 17 dhe 18 shkurtit të vitit 1546 pati një hemiplegji akute dhe bllokim të mushkërive. Mjekët nuk kishin mundësi për të bërë asgjë. Në orën tre pas mesnate ai ia dorëzoi shpirtin Gjykuesit të Drejtë duke thënë këto fjale: "Perendia aq shumë e deshi botën, sa dha Birin e Tij të Vetëm që kushdo që beson në Te të mos humbasë por të ketë jetën e përjetshme".
Kjo ishte shkurtimisht jeta e trazuar e themeluesit të Reformës së shekullit XVI, Martin Luterit. Ai fatkeqësisht luftoi me shumë vetëbesim, prandaj dhe bëri gjithë ato gabime. Ai e ndjeu vetën e tij të shkeputur nga Kisha dhe me frikë pyeste veten: "Zemra po më dridhet dhe pyes veten: Vetem ti ke të drejtë dhe gjithë të tjerët gabohen? Edhe sikur të kesh çuar drejt dënimit kaq shpirtra?"Ai i tronditur përpiqej të bindte veten se kishte të drejtë. Përfundimisht ai kishte të drejtë dhe u bë kryetari i miliona njerëzve sot që kanë doktrinën e njejtë me të.
Disa prej tezave të Martin Luterit
1. Zoti dhe Mësuesi Jezus Krisht, kur Ai tha Poenitentiam agite (pendohuni), dëshira e Tij ishte që krejt jeta e besimtarëve të ishte pendesë.
2. Kjo fjalë nuk nënkupton pendesë sakramentale, do të thotë, rrëfim dhe pendesë, që administrohet nga priftërinjtë.
3. Madje nuk nënkupton vetëm pendesë të brendshme; jo, nuk mund të ketë pendesë të brendshme e cila nuk vepron nga jashtë në sfilitjet e shumta të trupit.
4. Në këtë mënyrë paga [e mëkatit] ekziston për aq kohë sa urrejtja ndaj vetes vazhdon; sepse ky është pendimi i vërtetë i brendshëm, i cili vazhdon deri sa të hyjmë në mbretërinë e qiellit.
5. Prifti nuk pretendon të fal, dhe nuk mund të fal asnjë faj pos atyre për të cilat ai vetë është i ngarkuar qoftë me anë të autoritetit të tij apo Kanuneve.
6. Prifti nuk mund të fal asnjë faj, përveç të deklarojë se është falur nga Perëndia dhe të pranojë faljen e Perëndisë; megjithatë, me siguri, ai mund të jap falje në rastet që mund t’i rezervohen gjykimit të tij. Nëse kjo e drejtë për të falur në raste të tilla nuk pranohet, atëherë gabimi do të mbetet plotësisht i pa falur.
7. Perëndia nuk i fal gabimet askujt në rast se në të njëjtën kohë nuk bënë që ai person të përulet në çdo aspekt dhe nuk i nënshtrohet mëkëmbësit (vikarit) të Tij, që është prifti.
8. Kanunet e pendesës u ngarkohen vetëm të gjallëve, dhe sipas këtyre, asgjë nuk duhet t’i ngarkohet të vdekurve.
9. Për këtë arsye Fryma e Shenjtë në priftin është i mirë ndaj nesh, sepse për shkak të natyrës së tij njerëzore, ai (prifti) çdo herë do të bëjë përjashtime në rastet e dënimit me vdekje dhe në nevoja.
10. Injorante dhe të liga janë veprimet e atyre priftërinjve të cilët në rastin e vdekjes ata rezervojnë falje kanunore në purgator.
11. Ky ndryshim i dënimit kanunor në dënim të purgatorit është dukshëm një ndër farat që është mbjell gjatë kohës që peshkopët kanë qenë duke fjetur.
12. Në kohët e mëhershme dënimet kanunore janë dhënë jo pas, por para faljes, si teste të pendimit të vërtetë.
13. Të vdekurit me anë vdekjes së tyre janë të liruar nga çdo dënim; ata tashmë janë të vdekur për rregullat kanunore, dhe kanë të drejtë që të jenë të liruar nga ato.
14. Shëndeti jo i përkryer [shpirtëror], që do të thotë, dashuria jo e përkryer e të vdekurve sjell me vete, nga nevoja, një frikë të madhe; dhe sa më e vogël të jetë dashuria, frika është më e madhe.
15. Kjo frikë dhe ky tmerr janë vetvetiu të mjaftueshme (për të mos thënë asgjë tjetër për gjërat e tjera) për të krijuar dënimin e purgatorit për shkak se është shumë i përafërt me tmerrin e dëshpërimit.
16. Ferri, purgatori dhe parajsa dallojnë njëra nga tjetra ashtu siç dallon edhe dëshpërimi nga gati-se-dëshpërimi dhe gjetja e sigurisë.
17. Duke qenë se shpirtrat ndodhen në purgator duket e nevojshme që tmerri të zvogëlohet dhe dashuria të rritet.
18. Duket e pa evidentuar qoftë nga arsyeja apo Shkrimet, që ata janë jashtë gjendjes së meritës, që do të thotë, dashurisë në rritje.
19. Përsëri, duket a pa aprovuar që ata, apo të paktën që të gjithë ata, janë të sigurt për shenjtërinë e tyre, edhe pse edhe ne mund të jemi mjaft të sigurt për të.
20. Kështu kur prifti thotë “falje e plotë për të gjitha fajet”, ai në fakt nuk i nënkupton “të gjitha” por vetëm ato që janë shkaktuar nga vetë ai.
21. Për këtë arsye predikuesit e indulgjencave e kanë gabim kur thonë se me anë të indulgjencave të priftërinjve një njeri mund të lirohet nga çdo fajësi dhe të shpëtohet;
22. Ndërkaq ai nuk paguan për shpirtrat në purgator për asnjë gabim që në bazë në kanuneve ata është dashur t’i paguajnë në këtë jetë.
23. Nëse është sadopak e mundur t’i jepet ndokujt falja e të gjitha dënimeve, atëherë është e sigurt që kjo falje duhet t’i jepet vetëm atyre që janë më të përsosur, që do të thotë, t’u jepet shumë pak njerëzve.
24. Është e nevojshme të thuhet se pjesa më e madhe e njerëzve janë mashtruar nga ky premtim pa dallim dhe shpresëdhënës për çlirim nga dënimi.
25. Fuqia që papa ka, në një mënyrë të përgjithshme, mbi purgatorin, është e barabartë me fuqinë që çdo peshkop apo ndihmës famullitar ka, në mënyrë të veçantë, përbrenda dioqezës apo famullisë së vet./Alfapress.al
-
-
Ndryshon ora, nga nesër akrepat shkojnë 60 minuta para
30 Mars, 18:02
Po ndodh...
ide
Pse Sali Berisha po baltos Altin Dumanin?
Nga Ylli Pata
Rama duhet të iki, Berisha s’duhet të vijë!
Nga Namir Lapardhaja
top
receta Alfa
shërbime
- POLICIA129
- POLICIA RRUGORE126
- URGJENCA112
- ZJARRFIKESJA128