Lajme flash
Cili ishte qytetërimi më jetëgjatë?
2 Qershor 2023, 11:07 / AKTUALITET
ALFA PRESS
Egjipti i lashtë, Kina dhe Mesopotamia përmenden shpesh si qytetërime të qëndrueshme për mijëra vjet.
Por cila nga këto shoqëri zgjati më shumë?
Së pari, historianët dhe arkeologët modernë nuk bien dakord për një përkufizim të vetëm të një qytetërimi, duke përfshirë kur fillon dhe kur mbaron, dhe shumë ekspertë kanë dyshime nëse qytetërimet mund të maten në këtë mënyrë.
Së dyti, të gjitha qytetërimet e mëdha kanë pasur periudha kur ata janë sunduar nga "të huajt" - Hyksos në Egjipt , për shembull - gjë që e ndërlikon nëse ata duhet të konsiderohen qytetërime të vazhdueshme.
Së treti, kultura pranë fillimit të një qytetërimi mund të ketë qenë e ndryshme nga kultura pranë fundit të tij.
Si rezultat, shumë historianë dhe arkeologë modernë nuk e konsiderojnë të dobishme idenë e "qytetërimit"; në vend të kësaj, ata flasin për "kultura" dhe "tradita".
Situata ishte ndryshe 100 vjet më parë, kur historianët dhe arkeologët ishin të lumtur t'i etiketonin disa kultura si "civilizime".
Në shekullin e 19-të dhe në fillim të shekullit të 20-të, kishte "një pranim të ndërlikuar të një hierarkie të shoqërive njerëzore", pjesërisht për të justifikuar perandoritë koloniale evropiane, tha për Live Science Roëan Flad , një arkeolog në Universitetin e Harvardit.
"Nuk kishte asnjë vështirësi për njerëzit që vinin nga pikëpamja evropiane ose amerikane për të identifikuar disa tradita dhe kultura të caktuara si të civilizuara dhe të tjera jo," tha ai.
A është Kina qytetërimi më jetëgjatë?
Nga shumica e masave - përdorimi i shkrimit, krijimi i qyteteve (çfarë nënkuptonte fillimisht "qytetërimi") ose traditat e vazhdueshme - duket se qytetërimi kinez mund të jetë më jetëgjati.
Megjithatë, është e diskutueshme se si duhet të matet.
"Kjo varet nga mënyra se si e përcaktoni qytetërimin dhe si e përcaktoni gjuhën kineze, sepse mendoj se ka mënyra të arsyeshme të shumta që mund t'i përkufizoni të dyja këto koncepte," tha Flad, një ekspert në shfaqjen e shoqërive komplekse në Kinë.
Si shembull, ai vuri në pah shkrimin kinez; format e të njëjtave simbole përdoren sot dhe në Oracle Bones 3200-vjeçare , shembujt më të hershëm të shkrimit në Kinë.
“Kur mendoni për gjuhën e shkruar [kineze], nuk ka absolutisht asnjë polemikë se ka vazhdimësi nga 3,250 vjet më parë e deri më sot”, tha ai.
Por i njëjti kriter nuk mund të përdoret diku tjetër, tha Flad.
Për shembull, shkrimi më i hershëm në kontinentin e Amerikës i atribuohet Olmecëve në rreth 900 para Krishtit.
Të shkruarit ishte i njohur edhe për majat pas rreth 250 para Krishtit, por inkasit , të cilët sunduan pjesë të Amerikës së Jugut për rreth 400 vjet deri në pushtimin spanjoll në shekulli 16 duket se nuk kishte asnjë shkrim (megjithëse ata përdorën korda me nyje të quajtur quipu ose khipu për të koduar informacionin.)
Kina e lashtë dhe moderne
Bazuar në arkeologjinë e shteteve të hershme në atë që tani është territori kinez, duke përfshirë rrënojat neolitike të kulturës Liangzhu në deltën e lumit Yangtze, nganjëherë pretendohet se qytetërimi kinez është mbi 5000 vjeçar .
Por disa historianë e shohin të tashmen e Kinës si shumë të ndryshme nga e kaluara e saj që ajo të kualifikohet si një qytetërim i vazhdueshëm.
"Unë nuk mendoj se ajo që po ndodh sot në Kinë është e lidhur ngushtë me gjërat që kanë ndodhur, të themi, para 1949 [revolucionit të Kinës nën Mao Ce Dun] ose 1911 [revolucioni Xinhai që i dha fund dinastisë së fundit perandorake të Kinës],"
është shprehur për Live Science Julia Schneider . një historiane konceptual në Kolegjin Universitar Cork në Irlandë.
Schneider, një ekspert në historinë e Kinës, vuri dhe në dukje se politikanët dhe historianët pro-kinezë nganjëherë pretendojnë se qytetërimi i Kinës është më jetëgjati në botë, si "një pikë legjitimiteti.’’
Egjipti dhe Mesopotamia
Pranë Kinës, Egjipti i lashtë dhe më pas Mesopotamia konsiderohen zakonisht qytetërimet më jetëgjata. Sipas një vlerësimi, duke matur që nga koha e faraonëve të parë dhe përdorimi i shkrimit hieroglifik deri sa feja e tij amtare u zëvendësua nga krishterimi, qytetërimi i lashtë egjiptian qëndroi për rreth 3500 vjet.
Por Egjipti ndonjëherë sundohej nga dinastitë e huaja, dhe hieroglifët dhe feja egjiptiane kishin forma të ndryshme në periudha të caktuara.
Në Mesopotami, shkrimi sumerian filloi në rreth 3200 para Krishtit dhe adhurimi i perëndive mesopotamiane ndoshta zgjati deri në shekullin e tretë pas Krishtit, tha për Live Science Philip Jones , kurator dhe kujdestar i koleksioneve në seksionin babilonas të Muzeut Penn të Filadelfias.
Sipas kësaj llogaritjeje, Mesopotamia mund të shihet po aq e qëndrueshme sa qytetërimi egjiptian.
"Ajo që shumica e njerëzve nënkuptojnë me ' qytetërim ' duhet të kuptohet si një ekstrapolim i nivelit të lartë që tenton të humbasë fokusin kur shikoni më nga afër," tha Jones duke shtuar:
"Por, siç thamë, nëse historia nuk duhet parë si një grup pothuajse i pafund i mikro-ngjarjeve, njerëzit kanë të drejtë të presin që historianët të përpiqen ta ndajnë historinë në copa më të menaxhueshme."
Po ndodh...
Argita Malltezi Berisha, "goca e FAMILJES"
Nga Albi Xhunga
ide
top
TRENDING 
shërbime
- POLICIA129
- POLICIA RRUGORE126
- URGJENCA112
- ZJARRFIKESJA128