English
Luaj me Fjalëkryq
Lajme flash

“Paria ka vendosur të therë kaun e madh”, kush e shpëtoi Zogun nga atentati në Vjenë! Dine Hoxha e bëri të qartë: Rrugë për serbin në Dibër nuk ka! Miqësia me Esat Pashën dhe pse...

13 Shkurt 2025, 20:50 / JETË ALFA PRESS

“Paria ka vendosur të therë kaun e madh”, kush e

Aty ku Murra derdhet në Drinin e Zi, në një kodër dominuese, ku ngado që të hedhësh vështrimin, nëntë malet e Dibrës rrinë përkarshi, edhe sot, e rindërtuar, lëshon rreze një kullë. Kjo kullë-kështjellë është simbol i këtyre anëve, për të kujtuar një nga njerëzit më popullorë, më të dashur, më të zgjuar: Dine Hoxha. Falë zgjuarsisë, ai u quajt profesor i Universitetit të Dibrës dhe për shumë kohë qe dhe Këshilltar i Mbretit Zog. Por Dine Hoxha nuk ishte vetëm i pasur. Ai ishte dhe i zgjuar dhe bujar, trim dhe besëtar. Ai ishte dhe mbeti, pa dyshim, më i dituri ndër të diturit, më i pasuri ndër të pasurit, më bujari ndër bujarët.

Dine Hoxha, ishte këshilltari besnik i Ahmet Zogut, ishte diplomat, ambasadori shëtitës i vetë Mbretit. Zgjuarsinë e tij, dhuratë nga natyra, e vinte në shërbim të kombit, ku u jepte këshilla me vlerë figurave më të spikatura në fusha të ndryshme. Dokumentet arkivore të shumta të kohës, por dhe kujtimet e transmetuara brezave, e sjellin pas dekadash të plotë këtë njeri me emër. Sot, në metropolin shqiptar, pikërisht aty ku fillon Rruga e Kavajës, një ndërtesë vërtet e bukur, qoftë nga arkitektura e kohës, qoftë nga madhështia e veprës, zbukuron edhe Tiranën. Kjo është xhamia që ndërtoi ato vite Dine Hoxha me shpenzimet e veta, duke e bërë dhuratë për popullin e Tiranës. Sot, minarja e saj lartohet dhe duket sikur takohet lart me retë, e njerëzit thonë: Takohemi tek Xhamia e Dine Hoxhës. Do të falim Bajramin tek Xhamia e Dine Hoxhës… Edhe pse është bërë një ristrukturim në vitin 1996, ajo përsëri mban atë konstruksion që e ndërtoi Dine Hoxha. Në fasadën e saj, një pllakatë që përjetëson këtë emër të madh të Dibrës, atë që ndërtoi një vepër monumentale në Tiranë, e k ësisoj në kujtesën e popullit, emri i Dine Hoxhës lartohet dhe vetëm lartohet.

Po kush është, në fakt, Dine Hoxha, ky njeri zulmëmadh, bëmat e të cilit i kanë kaluar me meritë kufijtë e Shqipërisë? Sipas dokumenteve arkivore, origjina e fisit Hoxha vjen nga zona e Mirditës. Bëhet fjalë për periudhën para myslimanizimit të vendit. Erdhën dy vëllezër, Marku dhe Shtjefni, kuptohet për arsye gjakmarrje. U ngulën në fillim në Hurdhë-Muhurr. Marku, duke qenë njeri i zgjuar, me një inteligjencë natyrale, shërbeu si prift në kishën e fshatit. Reprezaljeve të turqve për myslimanizimin e vendit nuk u shpëtoi as Muhurri. Marku, nga prift, kthehet në hoxhë. Pas Markut, tashmë rrjedh Demiri, Demir Hoxha. Demiri lindi tre djem: Dervishin, Nel dhe Can Hoxhën. Nel Hoxha ishte gjyshi i Dine Hoxhës…

“Shtetet ballkanike nuk e njohin Pavarësinë e Shqipërisë edhe në atë territor të cunguar ku ajo u shpall. Kjo do të thotë se ato nuk mund të pajtoheshin me idenë e një shteti shqiptar. Ushtria malazeze nisi luftën më 8 Nëntor 1912, në orën 08:00, me topat e zbrazur së pari nga princi Petar. Mali i Zi, që kishte vendosur ta pushtonte Shkodrën e rrethinat e saj, nuk iu përgjigj për tërheqje as këshillave të Rusisë dhe as kërcënimeve të Austro-Hungarisë. Mbreti Nikolla parashikonte një fitore të shpejtë, por doli krejt ndryshe. Shkodra qëndroi e pamposhtur. Në Shkodër nuk luftonin vetëm repartet turke. Brenda në qytet, pranë divizionit të rregullt otoman që komandohej nga gjenerali turk Hasan Riza Pasha, ndodhej edhe një divizion rezervistësh shqiptarë nën komandën e gjeneralit Esat Pashë Toptani. Së bashku me ta luftonin edhe qytetarët shkodranë, për të cilët tani rreziku kryesor nuk ishte Turqia, por Mali i Zi. Forcat rezerviste të vullnetarëve shqiptarë kanë qenë gjithsej 17 batalione, një nga të cilët edhe batalioni i Dibrës. Një ndër udhëheqësit kryesorë të forcave vullnetare dibrane ka qenë Dine Hoxha. Lufta zgjati 6 muaj. Në këto luftime dhanë jetën 114 dibranë, midis tyre edhe shumë nga fisi Ndregjoni ku Dineja ishte nip. (Libri “Ndregjonët”, Xh.Martini, faqe 71-723 ).

Dine Hoxha kishte influencë në Dibrën e Poshtme, ku kishte gjithë rrethin e tij miqësor. Por ai kishte miqësi edhe me Zogollin e Matit. Dihet tashmë se Esat Pasha ishte daja i Ahmet Zogut. Pra, për hir të miqësisë me Zogollin, Dineja me 300 luftëtarë ishte vënë në ndihmë dhe në dispozicion të qeverisë dhe të pushtetit të Esat Pashë Toptanit. Por Dineja e njihte Esatin për atdhetar dhe për këtë kishte bindje. Në Shqipërinë e viteve 1912-1918, kur Fuqitë e Mëdha jo vetëm e copëtuan më 1913, por kërkonin ta copëtonin edhe më, veprimet ushtarake të një gjenerali shqiptar si Esat Pashë Toptani ishin të diskutueshme… Premtimi i Esat Pashë Toptanit ishte bashkimi i dy Dibrave dhe krijimi i Shqipërisë etnike. Qyteti i Shkodrës u dorëzua vetëm një muaj pas nënshkrimit të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, më 22 mars 1913. Kjo luftë e detyroi këtë Konferencë që Shkodra t’i mbetej Shqipërisë. Edhe gjatë kryengritjes së Haxhi Qamilit ndaj pushtetit të Esat Pashës, Dine Hoxha, vetë i treqind, shkon në Tiranë, Durrës e Fushë Krujë, në ndihmë të Esat Pashës për shtypjen e kësaj kryengritjeje që mori përmasa të mëdha. Por, “forcat e Esatit, të komanduara nga Xhelal Zogu dhe Dine Hoxha, ikën pa mbaruar ende afati i ultimatumit që kryengritësit u kishin dërguar me fillimin e kryengritjes”, më 30 nëntor 1914. (Arkiva, G.Shpuza, “Kryengritja fshatare e Shqipërisë së Mesme”, faqe 257, botim i vitit 1986)

Lufta e Parë Botërore pati rrjedhoja tragjike për Shqipërinë, ndonëse kjo nuk ishte pjesëmarrëse në të. Territori i Shqipërisë u bë shesh lufte, ku secila palë përpiqej ta përdorte për të realizuar interesat e veta. Territori i Dibrës, gjatë Luftës së Parë Botërore, ishte nën pushtimin bullgar. Bullgaria u radhit përkrah fuqive qendrore dhe pushtoi disa toka shqiptare. Austro-Hungaria nuk i mbajti premtimet për sigurimin e pavarësisë së Shqipërisë dhe Shqipërinë etnike. Për këto premtime kishin besuar edhe shumë personalitete politike shqiptare të kohës. “Një ndër atdhetarët dibranë që nuk i besoi politikës së Austro-Hungarisë, ishte Dine Hoxha. Kur pa se austro-hungarezët po grabitnin dhe keqtrajtonin popullin, ai me përkrahësit e vet doli në mal. Austro-hungarezët kishin ngritur një Postëkomandë në Qafë Murrë. Kjo kishte për detyrë që të siguronte rendin dhe qetësinë, të merrte nga populli me dëshirë ose me forcë, ato prodhime bujqësore dhe blegtorale për të cilat kishte nevojë ushtria e huaj. Ushtarët filluan të terrorizonin malësorët, ngaqë ata nuk dorëzonin “detyrimet”. Radha për shlyerjen e tyre kishte ardhur në Lukan. Dine Hoxha mobilizoi burrat e Katër Grykëve, që t’u binin me armë austro-hungarezëve. Malësorët iu përgjigjën thirrjes së Dines. Ata rrëmbyen armët dhe u bashkuan me të. Luftëtarët shqiptarë u pozicionuan në Qafë të Lukanit, ku u ndez beteja me ushtrinë e huaj. Ajo zgjati disa orë dhe Komandanti i ushtrisë austrohungareze u detyrua të dorëzohej së bashku me ushtarët”. Dine Hoxha dhe Llan Destan Ndregjoni, me forcat që kishin nën komandë, vrapuan për në Lis të Matit ku sulmuan një divizion austro-hungarez, të cilin e detyruan të largohej në drejtim të Milotit, Shkodrës dhe Malit të Zi. Luftëtarët dibranë u furnizuan me armë dhe municione të reja luftarake.

Me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, më 10 tetor 1918, ushtritë serbe hynë në Tiranë me pretekstin se do të dilnin matanë lumit të Matit për të përzënë austro-hungarezët, por, në të vërtetë, ata kishin për qëllim të dilnin në Durrës dhe të okuponin të gjithë Shqipërinë e Mesme. Për sa i përket territorit të Dibrës, trupat serbe nuk u ndalën as para kufirit të vitit 1913, por zunë vijën Kaptinë e Martaneshit-Qafë Buall-Lanë e Lurës dhe duke vazhduar nëpër malet drejt Veriut, okupuan gjithë Dibrën. Në këto rrethana, atdhetarët dibranë u organizuan për t’i dëbuar me forcën e armëve pushtuesit jugosllavë. Dine Hoxha dhe Llan Destan Ndregjoni mobilizuan popullin që të luftonte për lirinë e Atdheut. Me Dine Hoxhën ishin shumë Ndregjonas dhe malësorë të tjerë të Katër Grykëve.

Qëllimet shoviniste serbe, jo vetëm një herë kanë synuar nënshtrimin e zonave kufitare, përfshi edhe Dibrën. Por Dine Hoxha, me parinë e drejtues të tjerë të rezistencës vihen në ballë të qëndresës. Në takimin e zhvilluar, mes të tjerave, Dine Hoxha tha: “Rrugë për serbin në Dibër nuk ka, veçse kur të kalojë mbi trupat tona!”. (AQSH, Dosja “Rezistenca e Dibrës ndaj pushtimit serb). Qeveria e Beogradit, për të realizuar qëllimet e saj, jo vetëm në Dibër, por në të gjithë Luginën e Drinit të Zi, rekrutoi, jo me shumë vështirësi, Esat Pashë Toptanin i cili kishte një influencë të padiskutueshme në Shqipërinë e Mesme. Beu Toptanas, me ndihmën e jugosllavëve dhe sigurisht për qëllimet e tyre, realizoi aspiratat e tij, duke formuar dhe një Qeveri të Përkohshme, e cila shtrihej në Shqipërinë e Mesme. Duke qenë tërësisht e painformuar për qëllimet e mbrapshta të Esat Pashë Toptanit, shumë nga paria e Dibrës fillimisht nisën bashkëpunimin me të. Fillimisht, Halit Lleshi, Tafë Kaziu, Osman Mema e Dine Hoxha dhe më vonë edhe të tjerë u lidhën me Esatin, i cili e dinte fare mirë se po të kishte parinë me vete, do të gjente mbështetje dhe në masat e gjera popullore. Dine Hoxha, i njohur për mendjemprehtësinë dhe largpamësinë e tij prej filozofi popullor, jo se besonte dhe aq shumë tek beu Toptanas, por asokohe e shihte lidhjen e përkohshme me të, si një alternativë të besueshme për të realizuar aspiratat për një Shqipëri etnike. Krisja e parë mes Dine Hoxhës dhe Esat Pashë Toptanit nisi kur me porosi të këtij të fundit, përfaqësues të parisë së Dibrës si Halit Lleshi, Tafë Kaziu, Murat Kaloshi, Selim Noka, Selman Alia dhe vetë Dineja, u nisën nga Durrësi dhe arritën në Lisivalle. Mbasi hëngrën drekë, Halit Lleshi iu drejtua Elez Isufit: – Elez aga, na ka dërgue Esat Pasha tek ju. Pasha ju ban selam dhe kërkon t’i lamë një rrugë të lirë në Dibër serbit, që të tërhiqet dhe të dalë në Durrës. Ai kërkon vetëm rrugë, as strehë, as shtrat. Elezi e pyeti: – A serbi apo pasha e kërkon këtë rrugë? – Serbi, – tha Haliti, – pasi pasha nuk do që të derdhet gjak. Ai e kërkon këtë, që të mos detyrohet ushtria serbe të hyjë me përdhunue n’cullë e n’gra! – T’i bani selam Pashës, – ia preu gjithë inat Elezi, – se Dibra asht shkel e djeg disa herë nga serbët dhe Esat Toptanit nuk i ka qarë zemra për Dibrën. E sa për cullët e gratë e Dibrës i thoni Pashës, se serbi nuk ka për t’u parë as shpinën, por të ruajë të vetët, se do t’u hiqen edhe brekët! Rrugë për serbin në Dibër nuk ka, veçse kur të kalojë mbi trupat tona. Dibranët merren vesh me dy fjalë… Ra heshtja. Haliti kërkoi ta thyente me ndihmën e parisë. Sufa heshtte kokulur dhe qeshte nën mustaqe. Heshtjen e prishi Tafë Kaziu. – Duam apo nuk duam, serbi do të kalojë. Ne ia kemi dhanë fjalën Pashës. – Ti, – ia ktheu Elezi, – ia ke dhanë me kohë fjalën serbit, por jo Dibra. Po, a nuk më thue, sa pare të ka dhanë serbi për këtë, meqenëse e paske marrë kaparin? Prisni të merrni kusurin kur të kalojë në Qafë Murrë!

…Pas pak, Haliti kërkoi leje me dalë. Rrugës, Tafë Kaziu i tha Halitit: – Na preu Elezi. Dine Hoxha, që deri në këto momente veçse kishte heshtur, ia ktheu: Mos u tremb, or Tafë Kaziu! Qitja fishekët pushkës, se Elez Isufi nuk ka pre ndonjë mik brenda. Takimi me Elez Isufin, për Dine Hoxhën, është më se i nevojshëm.

Kjo qe krisja e majorit muhurrak me Esat Pashën. Divorcin përfundimisht do ta bënte para 13 qershorit 1920, kohë kur u vra Esat Pashë Toptani. Ishte koha kur krerët e Dibrës po përgatiteshin për kryengritjen e përgjithshme, e zgjuarsia, urtia e trimëria e Dine Hoxhës kërkohej me patjetër. “Kohë e humbur për mua ajo që kam qëndruar larg Elez Isufit”,- u thoshte Dinja shpesh fshatarëve të tij. Është trim dhe atdhetar, dhe askush nuk është i humbur kur rreshtohet në të njëjtën llogore me të. Kjo periudhë përkon dhe me miqësinë e re që lidhi Dine Hoxha me Elez Isufin. Qeveria e dalë nga Kongresi i Lushnjës brenda një kohe shumë të shkurtër, kishte arritur rezultate të mëdha në përpjekjet për bashkimin kombëtar dhe administrimin e vendit. (Arkiva, “Lufta e Dibrës 1920” – B.Xhafa, faqe 46-47, 126).

“Në korrik 1920, kur ishte duke vazhduar lufta e Vlorës, nënkolonel Ramiz Dibra, senatori i Dibrës, Ramiz Daci dhe Jashar Erebara shkojnë nga Tirana në Dibër. Bëhej një mbledhje në katundin Arras, ku morën pjesë të gjithë krerët e arratisur e jo të arratisur: Ramiz Dibra, Elez Isufi, Dine e Izet Maqellara, Ramiz Daci, Shaqir e Dine Dema, Dine Hoxha, Selim Noka, Murat Kaloshi, Dervish Lusha, etj., në të cilën bisedohet çështja e një aksioni kundër Jugosllavisë, pa u këshilluar me Qeverinë. Qëllimi i këtij aksioni, ishte të detyrohej Jugosllavia të tërhiqej në kufijtë e 1913 dhe, përveç kësaj, të lirohej edhe Dibra thjesht shqiptare, përndryshe dibranët do të luftonin për këtë qëllim, njëlloj siç luftonin vlonjatët për Vlorën, mbasi për Dibrën nuk mendonte as Qeveria, as edhe viset e tjera të Shqipërisë. U bisedua mbi koordinimin e forcave në një shtab të përbashkët dhe u caktua Elez Isufi si Komandant i Përgjithshëm. U vendos data e kryengritjes dhe u caktuan sektorët e vendosjes së forcave. Dine Hoxha lajmëroi komandantin jugosllav që ta lironte Dibrën shqiptare, por ai iu përgjigj: “Kjo i është lënë Jugosllavisë dhe nuk e lirojmë. Në rast se sulmoni, dijeni mirë se do t’ju presim me armë. Ushtria ime përbëhet prej 13000 vetave”. “Jo 13 000 veta, por edhe 13 milionë ushtarë po të keni, ne e kemi da mendjen me ba pushkë, se me duar në brez nuk do të rrimë!”. Përgjigjja flakë për flakë e Dine Hoxhës e hutoi për një çast komandantin jugosllav. “Më 18:20, në mëngjes, filloi kryengritja në Lugjapravë-Shumbat prej Sufë Xhelilit: tek Ura e Lushës, prej Dervish Lushës e Murat Kaloshit; në Cap të Brezhdanit, prej Dine Hoxhës; në Grykë të Vogël, prej Demajve e Dan Camit”.

Vetëm dy ditë na ndanin nga data 15 Gusht 1920, kur tek vendi i quajtur Ferra e Pashës u mbajt Kuvendi i Arrasit, një kuvend i madh burrash që nuk ishte mbajtur herë tjetër. Në të nuk merrte pjesë vetëm paria e Dibrës, por dhe 700-800 burra të tjerë. Banorët e zonës, kuvende të tilla kishin dëgjuar vetëm në legjenda. Në Kuvend merrnin pjesë burrat e Dibrës (“Tigrat” e Dibrës – i quajti E.Durham): Ramiz Bej Dibra, Dine Bej Maqellara, Izet Bej Maqellara (bejlerët e Maqellarës), Ramiz Daci, Jashar Erebara, Ismail Strazimiri, Dine Hoxha (Hajredin Aga-Muhurri), Selman Alia (Fushë Alie), Selë Bajraktari (Arras), Selim Noka, Haxhi Noka (Grykë Nokë), Murat Kaloshi, Avdi Kaloshi, Sali e Selim Kaloshi (Sinë), Dan Cami, Selman e Hakik Mena (Bajraktari i Lurës), Llan Destani (Lukan), Kurt e Dik Spata (Grykë Nokë), Ali Tahiri (Pira-Muhurr) e shumë burra të tjerë me zë nga të gjitha trevat e Dibrës. Kishte përfaqësues nga Daci i Kalisit e Lita i Ploshtanit, por dhe nga paria e Matit. Kuvendi bashkoi malësorët luftëtarë dhe i dërgoi mesazhin gjeneralit serb. “Do të lini kokën në trojet tona!”. (“Ballafaqime Politike”, faqe 159 – S.Vllamasi)

Erdhi përballja e armatosur. Sipas burimeve serbe, numri i përgjithshëm i kryengritësve shqiptarë që kryen mësymjen mbi trupat jugosllave e mercenare më 13-15 gusht 1920, arrinte në 4000 vetë dhe ishin nën komandën e Ramiz Beut, Elez Isufit, Dine Hoxhës dhe Dine Beut (Maqellarë), kurse fshatarët vendas, të cilët ngriheshin në kryengritje me afrimin e kolonave kryengritëse, komandoheshin nga paria e tyre: Murat Kaloshi, Selim Noka, Musatafa Kurtishi, Serdar Feta Beu, etj. (AM, Skopje, Pov.br.730, 24.08.1920, Debar).

Në studimet e Fatos Dacit, del edhe roli i dibranëve, mes tyre edhe i Dine Hoxhës në mbrojtje të qeverisë së Lushnjës në shtator 1920. “Më 10 shtator 1920 komitët dhe serbët kërcënojnë Tiranën dhe qeverinë e shqiptare. Këta nisën drejt Grykës së Priskës, 3 orë larg Tiranës. Në mbrojtje të Tiranës dhe të qeverisë janë vu fuqitë vullnetare të ardhura nga Kavaja, Shijaku, Dibra etj., të cilët sulmojnë këto forca banditësh. Me këtë datë, në orën 2 allaturka (14.00) z.Dine Hoxha me dibranët iu ngjitën kodrës dhe sulmuan forcat që kërcënonin Tiranën e qeverinë kombëtare. Forcat vullnetare të udhëhequra nga prijës popullorë të veshur dhe me autoritetin qeveritar janë vënë në mbrojtje të qeverisë kombëtare. Një gazetë e kohës, citon: “Janë për t’u lavdëruar edhe major Shefkiu (mendojmë se bëhet fjalë për Shefki Shatkun) dhe oficeri Dine Hoxha etj., që kryen detyrën e tyre si ushtarë besnikë të atdheut”, – shkruan Fatos Daci.

“Duhet secili nga ne me e vendos një gur në themelet e këtij shteti, se nesër brezat që do të vijnë, do të na urojnë. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do të bjerë mbi ne”,- i thoshte shpesh Dine Hoxha, parisë së Dibrës. Pas vitit 1920, gjendja politike në Shqipëri ishte disi e turbullt. Paritë e vendit dhe familjet e mëdha nuk vendosnin dot se nga të qëndronin.

Në dhjetor të vitit 1924 vritet Elez Isufi, një figurë shumë e njohur në Dibër dhe në gjithë Shqipërinë. Për Dibrën dhe dibranët, kjo ishte një humbje e madhe. Dine Hoxha do të shprehej: “Mos më vini re në qoftë se do të përlotem! E kisha më tepër se mik”. (Arkiva e Muzeut Dibër).

Në këtë kohë, Ahmet Zogu ishte bërë faktor politik, ndërsa dibrani i urtë dhe i zgjuar Dine Hoxha i kishte ndjekur hap pas hapi lëvizjet e tij. Si përfundim, i dha besën e dibranit për të mos e “tradhtuar”, veçse ditën kur do të mbyllte sytë njëherë e përgjithmonë. Për Ahmet Zogun, Major Dine Hoxha nuk ishte vetëm një ushtarak rezervë me përvojë, por dhe një këshilltar tepër i besuar.

Në vitin 1928, Shqipëria u shpall Monarki dhe Ahmet Zogu, Mbret i shqiptarëve. Ky nuk ishte vendim i një pjese të Parlamentit të atëhershëm, por dhe një miratim i shumë prej parive të vendit.

Paria e Dibrës e përkrahu pothuajse unanimisht vendimin e Parlamentit. Dine Hoxha mundohej tashmë të bindte edhe të lëkundurit në Dibër, se vetëm monarkia dhe Ahmet Zogu si monark mund ta bëjnë Shqipërinë shtet. Deri më tani, shqiptarët kishin vuajtur të kishin shtetin e tyre. Lidhjet e vjetra të tij me Ahmet Zogun u forcuan edhe më shumë.

Kështu, profesorit popullor të urtë e të zgjuar iu hap rruga për në Tiranë. Dine Hoxha do të ishte i pranishëm edhe në takimet e ngushta, edhe në drekat e darkat ceremoniale që shtronte Ahmet Zogu. Këshillat e tij, kishin vlerë të padiskutueshme në Pallatin Mbretëror. Falë zgjuarsisë, urtisë dhe alegorisë dibrane të përdorur me mjaft delikatesë, ai qe i aftë të përballonte situata të ndërlikuara, të zgjidhte konflikte dhe të parandalonte gjakderdhje. Këto veti dhe mjaft të tjera si këto e justifikonin besimin që kishte Ahmet Zogu për Dine Hoxhën…

“Ahmet Zogu e ka da mendjen me e ba Shqipninë shtet e ne shqiptarëve me na afrue sa ma shumë me Perëndimin. Ky është taman burrë kombi. Duhet secili nga ne me e vendos një gur në themelet e këtij shteti, se nesër brezat që do të vijnë, do të na urojnë. Ndryshe, mallkimi i tyre, edhe pse kemi vdekur, do të bjerë mbi ne”,- i thoshte shpesh Dine Hoxha parisë së Dibrës.

Vendosmëria për të qëndruar krah Zogut dhe për t’u bërë një përkrahës kryesor i tij, ishte e lartë. Kjo dukej dhe nga puna bindëse që Dine Hoxha kishte bërë jo vetëm në Muhurr e Katër Grykët, por në gjithë zonën e Dibrës. Dashamirësit dhe mbështetësit e Monarkisë tashmë në Dibër ishin shtuar dhe të gjithë ishin të bindur se vetëm me Ahmet Zogun në Fronin Mbretëror, Dibra dhe dibranët mund të shikonin më tepër se dritarja e shtëpisë së tyre.

USHTAR I SHQIPËRISË NË VIJË TË PARË

Në qoftë se gjatë regjimit të Ahmet Zogut, mjaft nga gazetat e pavarura shkruanin për njerëzit që i qëndronin pranë si “dallkaukët e kombit”, “sahanlëpirësit”, “servilët”, “mjeranët e politikës”, Dine Hoxhën nuk mundën ta etiketojnë si të tillë. Shumë nga faqet e shtypit të kohës, shkruanin me shumë rezerva për të. Vlerësimet ishin nga më të ndryshmet, si: “Dibrani mendjendritur”, “Sokrati pa shkollë”, “Mbreti këshillohet nga plaku i zgjuar i Dibrës”, etj. Debati që në atë kohë Dine Hoxha bëri me Kontin Çiano, la mbresa jo vetëm tek të pranishmit, por zgjoi kureshtjen edhe tek të huajt. Njëlloj si atëherë, më 14 Gusht 1920, me Gjeneralin serb. Në një darkë që kishte shtruar për nder të tij, Ahmet Zogu pyeti:

– Or Dine, ne kemi luftue bashkë tek Shkalla e Deshëve. Unë të kam dashtë dhe ti më ke falur një nga trimat e t’u më të mirë që ke patur. A do të më thuesh në sytë e nanës teme, si burrat: A ke mendue ndonjëherë të më zash vendin?! – Po, – tha Dineja, – unë kam mendue për ty. Në qoftë se do të të shkulnin nga Tirana, unë do të merresha me shtëpinë time, do të bëhesha zot i shtëpisë time dhe do të merresha me qetë.

E ëma e Zogut u zemërua shumë dhe i foli ashpër të birit:

– Bir, shtizat nuk mund t’i fusin të tjerët! Dine Hoxha shpon malin dhe jo thasët. Dine Hoxha është ushtar i Shqipërisë, në vijë të parë, sa herë që të shkelë hasmi në trojet tona dhe është mbret i mbretërve, dhe rrin mbret në kullën e tij… – E dëgjon! – i tha Dineja Zogut. Mbretërit që tremben, nuk flenë rehat se mos iu marrin fronin, vdesin para kohe. Unë dëshiroj të rrosh. Dine Hoxha e Murat Kaloshi, kurrë nuk do të ta marrin fronin ty, por do ta forcojnë atë. Ahmet Zogu kishte idenë se Dine Hoxha e Murat Kaloshi shkonin keq me njëri-tjetrin dhe kur dëgjoi se Dine Hoxha e Murat Kaloshi ishin një “pendë qe” që mund të hapnin hulli edhe në shkëmb, u ngrit në këmbë e thirri me të madhe: – “Hej, bre, Dine, si nuk ma mësuet gjuhën e Nantë Maleve të Dibrës!”

– Gjuhën e Nëntë Maleve tona e ka dijtë baba yt dhe Hoxha i Stambollit, tek i cili falej vetë Sulltani, – u përgjigj Dineja. Më pas, filozofi popullor dibran i tha Mbretit:

– Më vjen keq, Madhëri, se më duket se nuk e din nga je.

Ti je nga kulla e Gjon Zogut, që e ka vendin midis Muhurrit e Sinjës, që edhe sot quhet Kulla e Zogut. Është vetë Skënderbeu që solli të parët e tu si sundimtarë të Matit, që të mbrohej Shkalla e Deshëve kur Dibra të binte në dorë të pushtuesit serb, që nuk ra kurrë. Dibra të pru Mbret dhe nuk e di se cilët bajloza do të vijnë ta marrin fronin që të kemi dhëne ne. Në qofsha gjallë, do vritem ballë për ballë me bajlozat.

– Dëgjo, or bir! – ndërhyri e ëma e Mbretit.- Qofsha a mos qofsha unë, Dibra nuk ka me e dorzue kurrë Shqipërinë. Dibra ka për derë Dine Hoxhën…

E VETMJA “PAKËNAQËSI” NDAJ MBRETIT

Në kohën kur Ahmet Zogu do të martohej me Geraldinën, ai pyeti shumë vetë nga këshilltarët e tij. Pyeti edhe Dine Hoxhën.

– Si thua ti, Dine, a ta marr për grua Princeshën hungareze?

Dinja nuk bëzani. E pyeti përsëri. Dinja, më në fund, foli:
– Merre, or mbret, merre Geraldinën, por me atë ti do të lindësh një djalë dhe djali, kur të rritet, do të kërkojë dajat e vet! Merre, or Mbret! Dine Hoxha e paska të vështirë me të këshillue sot…

Alegoria e hollë dhe brilante e Dine Hoxhës, ka bërë të mundur që mbreti Zog t’i shpëtojë për mrekulli atentatit në Vjenë… Dhe konkretisht, ja si ka ndodhur, treguar nga goja e Isuf Peçit, shofer i Ahmet Zogut. Në shtëpinë e Dine Hoxhës vjen Konsulli jugosllav, pikërisht në periudhën kur Zogu ndodhej në Vjenë për konsultë mjekësore. Me buzë në gaz, i huaji pyeti Dine Hoxhën: – Pas Zogut, kush do të jetë Mbret në Shqipëri? E Dine Hoxha, tepër i zgjuar, duke kuptuar gjithçka, flakë për flakë përgjigjet: – Pas Zogut, në Shqipëri nuk ka Mbret. Duke u ndarë ftohtë me Konsullin jugosllav, drejt Vjenës, Dine Hoxha nisi këtë telegram: “Ahmet Bej Zogut, Hotel “Imperial”, Vjenë: “Paria e këtushme ka vendosur me therë kaun e madh. Mos i leni ta therin. Me shnet, Dine Hoxha!”. (Arkiva. Kujtime të Isuf Peçit, shofer i Ahmet Zogut). Arkivat dhe dëshmitë tregojnë se këshillat e Dine Hoxhës për Zogun, kurdoherë kanë qenë të sakta dhe në të mirë të punëve. Ndërsa qëndresa e njohur e Hoxhës bashkë me patriotë të tjerë dibranë e më gjërë, ishte një nga faktorët e rëndësishëm për mbrojtjen e trojeve nga ushtria pushtuese serbe.

Dine Hoxha përbën një figurë të rëndësishme në historiografinë shqiptare, veçanërisht në periudhën e sundimit të Ahmet Zogut (1925–1939). I njohur si një filozof popullor në oborrin mbretëror, ai përfaqëson një ndërmjetësues mes urtësisë tradicionale dhe zhvillimeve socio-politike të kohës. Ai jetoi dhe veproi gjatë një periudhe të rëndësishme të historisë shqiptare, kur vendi kalonte nga sistemi i bejlerëve drejt monarkisë së Ahmet Zogut. Ai njihej për afërsinë me rrethin mbretëror dhe për aftësinë e tij të shquar për të shprehur të vërtetat popullore me një gjuhë të thjeshtë dhe poetike. Kjo e bëri një këshilltar të vyer për mbretin Zog, në një kohë kur filozofia dhe mendimi popullor përdoreshin për të përçuar mesazhe të mençura. Arkivat dhe burimet historike tregojnë se Dine Hoxha nuk ishte vetëm një mendimtar, por edhe një figurë e njohur për ngjarjet dhe polemikat që rrethonin oborrin mbretëror. Në arkivat historike, emri i Dine Hoxhës gjendet shpesh në lidhje me përpjekjet për ruajtjen e identitetit kulturor shqiptar në një kohë të trazirave politike. Një nga aspektet më të veçanta të Dine Hoxhës ishte prirja e tij për të përçuar filozofinë popullore nëpërmjet fjalëve të urta. Ato përçonin jetën e përditshme, sfidat e shqiptarëve dhe vlerat që ai besonte se duhet të ruheshin. Nëpërmjet fjalëve të urta, Dine Hoxha trajtonte:

“Një mbret pa drejtësi, mbret nuk mund të mbetet, Populli s’e duron, se vetë gjykon e vret.”

· Marrëdhëniet mes njerëzve:

“Mos shiko të madhin, shiko zemrën e tij, Zoti nderon të mirin, jo fronin as lirinë.”

“Fjala e mençur s’ka nevojë për mburojë, Ajo mbijeton, si dielli në kupë qiellore.”

Me mençurinë dhe urtësinë e tij gërshetonte gjuhën e thjeshtë popullore me thellësinë filozofike, duke u bërë e kuptueshme për të gjithë shtresat e shoqërisë. Dine Hoxha përfaqësonte një urë të rëndësishme mes traditës dhe modernizimit në Shqipëri. Ai u bë i njohur jo vetëm për mendimet e tij të mençura, por edhe për guximin për të folur për të vërtetat e kohës. Në oborrin mbretëror, figura e tij u vlerësua për ndikimin që kishte te njerëzit e thjeshtë, por edhe te intelektualët dhe politikanët. Dine Hoxha mbetet një figurë e rëndësishme në historiografinë shqiptare si një mendimtar popullor që ndikoi në periudhën e monarkisë shqiptare./ Gazeta Panorama 

 

Po ndodh...

Dua të lexoj më shumë lajme

ide

top

receta Alfa

TRENDING

shërbime

  • POLICIA129
  • POLICIA RRUGORE126
  • URGJENCA112
  • ZJARRFIKESJA128