FLASH NEWS
They were about to cross the border, two young men were shot, the third was saved by chance, the event of February 25, 1990! Memories of survivor Enver Malko
2025-02-28 17:10:05 / JETË
The murders that occurred along the entire border of Albania at the end of the system were the epilogue of the Stalinist Enverist dictatorship. It is believed that in 1990, 57 Albanians were killed, mainly young people who wanted to flee the country by various means of transport and sea to escape the evil that had been planted in this country. 35 years ago, a tragic murderous event occurred on the Albanian border in Korab at a time when Albanian youth had the tendency to explode against the dictatorship because the youth wanted freedom and democracy.
They were three youth friends from the city of Cërrik who had made a decision: Either die or achieve the freedom of their lives! Sokol Hado, Enver Malko and Frederik Haruni had decided to cross the border to escape the way of life under the Stalinist regime that had brought them to their knees and made their lives hell.
All three boys were from simple families, but with patriotic feelings, they were the same age and with silent desires for freedom and democracy as was happening throughout Eastern Europe where dictatorial regimes had been overthrown. From the beginning it must be said that the attempt to escape from Albania was paid for with the loss of life with the shooting of Frederik Haruni and Sokol Hado, while Enver Malko escaped by a momentary coincidence. It was February 25, 1990, before the massive outbreaks of protests and escapes from Albania had yet begun.
Fortunately, as a citizen who has lived in Cërrik for over 25 years and spent my childhood and youth, I personally know the boys and their families. Meanwhile, I have found communication with the rescued Enver Malko, who was also originally from Chameria and who now lives in Germany. Here is how he remembers his friends and their families: "Sokol Hado came from a patriotic and patriotic family. He had a secondary education and participated in the "Turbina" football team of Cërrik. His father had graduated from veterinary school in Italy. Due to his political stance of monism, he was viewed with the evil eye of the class struggle, but in Cërrik everyone knew him and called him "doctor Enver Hado". But tribal ties with high levels were not seen as good by the system, even though his father was a man of honor in the city".
“Frederik Haruni ishte djali i Jaho Harunit. Kishte arsim të mesëm dhe i pasionuar për jetën e lirë dhe me ndjesi demokratike. I ati i tij, kishte marrë pjesë në luftën për çlirimin e vendit. “Xha Jaho” siç e thërrisnin të gjithë, ishte një njeri i respektuar në qytetin tonë edhe si një njeri punëtor. Frederiku ishte edhe vëllai i piktorit të mirënjohur Ylli Haruni. Ai ishte i talentuar dhe i njohur qysh në atë kohë në Cërrik dhe më pas edhe në Elbasan në rrethin e intelektualeve, që sot jeton e punon në SHBA.
Enver Malko, vjen nga një familje patriotesh nga babai, gjyshi e stërgjyshi të përgjakur me ultranacionalistët grekë gjyshi Jasin Malko Çelua ishte shok dhe ndihmues i Muharrem Rushitit në luftën për pavarësi. Babai i tij Malko kishte derdhur gjak për Atdheun e tij, por diktatura kërkonte ta poshtëronte për shkaqet e njohura të origjinës nga Çamëria, por edhe pas dënimit që iu bë të ashtuquajturit “grupi çam” i Teme dhe Taho Sejko, Tahir Demi etj, edhe pse në shtëpinë e familjes së tij flitej për heroizmin e “Heroit të Popullit” Ali Demi.
Këta djem u rritëm me këtë frymë duke menduar se ishin ndryshe nga të tjerë. Kështu mendonin ata djem të rinj në moshë në atë kohë se edhe mund të ishin ndryshe në të kuptuarit e jetës. Sokoli ishte i motivuar kundër sistemit për këndvështrimin negativ që i bëhej babait të tij, sa që edhe motrës së tij Arjanës nuk i dhanë të drejtë studimi për në shkollë të lartë edhe pse me nota të shkëlqyera. Sokoli me të vërtetë nuk e donte atë sistem diktatorial dhe shpesh u fliste shokëve të tij të ngushtë Enverit dhe Frederikut me shumë simpati për Amerikën, ndërkohë që idhullin e tij kishte Presidentin Truman.
TENDENCA PËR ARRATISJE SIPAS KUJTIMEVE TË ENVER MALKOS
Janë të panumërta tendencat dhe ikjet nga Shqipëria gjatë diktaturës, me çdo mjet të mundshëm, duke u sakrifikuar edhe jeta. Sipas kujtimeve të shokut të ngushtë të Sokolit dhe Frederikut, Enver Malko tregon:
“Një ditë folëm me Sokolin për të ikur, por nuk njihnim njeri. Menduam se mund të iknim nga deti nëse nuk gaboj kur ishte 1985, pas vdekjes së diktatorit. Siguruam një kamerdare. U nisëm drejt Sarandës. Një natë fjetëm në hotel Apollonia dhe të nesërmen në Sarandë. Aty fshehëm kamerdaren në një gëmushë në breg të detit në të djathtë përballë hotel “Butrintit” ku kishte edhe ndonjë pishë deti aty. U prenotuam në hotel “Butrinti”. Kur dolëm në darkë po shikonim prozhektorin që ndizej e bënte ditë. Deti ishte i qetë, nata me hënë. Menduam se ishte e pamundur të kalohej sepse nga bregu dukej çdo gjë në sipërfaqe edhe drita e hënës që reflektonte. Ajo që nuk dinim atëherë ishte se edhe po të futeshim në det e mos të na shihte njeri, sigurisht do të vdisnim nga Ipotermia ulje te temperaturës së trupit se ishte dhjetor. Zoti na ndihmoi në këtë rast.
Pas kthimit nga Saranda ndiheshim shumë të zemëruar, sepse edhe rrugën e Ksamilit e menduam, por të ikje me kamerdare deri atje ishte e pa imagjinueshme. Pas disa vitesh Sokoli më tha se kishte folur me një shok shumë të besuar që po bënte ushtrinë në kufi. I thashë që të ikim, por Sokoli kishte një problem familjar dhe më tha se nuk mund ta bënte këtë gjë dhe ishte gati të sakrifikonte çdo gjë për këtë. Megjithatë unë asnjëherë nuk e mora vesh kush ishte shoku me të cilin kishte folur Sokoli. Kur e vendosëm, Sokoli më prezantoi Frederik Haruni. Sokoli kishte një adresë të një familje hebreje që xhaxhai i tij i kishte shpëtuar jetën gjatë luftës. Kjo zonjë e moshuar banonte në Montreal në Kanada. Por s’ishte e thënë. Në diktaturë mundësitë për të shpëtuar nga kthetrat e saj ishin edhe më të vogla sesa të hebrenjve.
U nisem të motivuar duke e vlerësuar edhe rrezikun. Nuk biem gjallë në dorë të komunistëve Sokoli dhe Frederiku ishin të bindur dhe shumë të vendosur. Ishin vërtet dy trima që u shndërruan në heronj. Edhe pse Frederik Haruni kishte folur me Kolin për t’u arratisur dhe ishte në kufi kur ka folur me të ai (Frederik Haruni) priti shokë t e tij. E pashë të rënë para syve të mi sesi ra ai djalë trim. Gjatë kalimit të kufirit arritëm në një pikë ku na u tha se po të kalohej matanë ishe jashtë shtetit. Ishte një e përpjetë shumë e rrezikshme në Korab të Dibrës. U përpoqëm ta kalonim. Aty unë jam rrëzuar dhe jam plagosur, më ra të fikët, u çava në ballë. Më vjen Frederik Haruni dhe më përmend. I thashë se ishte e pamundur të kaloja, nuk mundesha, ndjeva shijen e gjakut në gojë. U mblodhëm edhe një herë të tre dhe vendosëm në liri të plotë dhe në emër të asaj që ishte më e shenjtë për ne. Koli vendosi të vazhdojë vetëm përpara, pikërisht aty ku unë u rrëzova dhe nuk u pamë më. Frederiku u kthye me mua për të gjetur një tjetër alternativë me Kolin. Thamë që do shihemi matanë.
Na gjeti mëngjesi pranë kufirit edhe pse i kishim kaluar rojet. Një banorë i zonës na kish parë dhe kishte lajmëruar në postë. U dëgjuan të shtëna nga larg, të cilat bëheshin gjithmonë e më të afërta. Unë ende s’e besoja se mund të ishin ushtarë sepse i kemi parë gjatë natës dhe i kishim lënë larg. Frederiku e kuptoi dhe më tha lëviz se na zunë. Kisha humbur gjak dhe energji. E pashë në sy dhe i thashë ik, Pete, (kështu i thërrisnim Frederikut), ik, ik. Ushtari pas pak arriti dhe e goditi edhe ashtu me plumba në trup vazhdonte të ecte drejt kufirit drejt “lirisë” që aq shumë e donte. Frederiku im i dashur, shoku im i shtrenjtë besnik i pashoq mbylli sytë duke thirrur emrin tim.
Nuk flas për sjelljen e ulë t njerëzore që u rezervua ndaj Frederikut dhe meje. Diktatura nuk kishte respekt as për të gjallë as për të vdekur. Për shokun tim të shtrenjtë, shokun tim të fëmijërisë mësova qe kishte vdekur edhe ai, por këtë e mora vesh muaj më vonë se gjithmonë mendoja se Koli e kaloi kufirin. Isha vërtet i gëzuar që Sokoli ia kishte dalë. Kur e mora vesh që edhe Koli kishte vdekur, kam qarë si fëmijë. Asnjëherë nuk fola për adresën që kishim me vete e cila mund t’i kushtonte shtrenjtë familjes së shokut tim Sokol Hado”.
Mes lotëve që i binin mbi buzët që i dridheshin, Enver Malko që rrëfente ngjarjen pas 35 vjetësh, shprehet me shumë respekt dhe dashuri për shokët e tij që nuk jetonin më, si edhe për familjet e tyre që humbën djemtë e dashur. “Jam me fat dhe i falem Zotit që më mbajti gjallë ashtu rastësisht, por lutem për shpirtin e dy shokëve të mi të shtrenjtë cërrikas që e sfiduan diktaturën dhe vendosën me vetë dijë të plotë të jepnin edhe jetën për atë që sot ndoshta shumë njerëz e mendojnë si diçka të llogaritur që nuk diskutohet”, – shprehet Enveri, edhe pse e ndjen veten me fat.
Ajo që ndodhi natën e 25 shkurtit 1990 në malin e Korabit, është fiksuar në kujtesën e Enver Malkos, të mbijetuarit të pritës fatale me dramacitetin e atyre çasteve. Njeriu që e privilegjoi fati rastësisht, i është kthyer e rikthyer disa herë asaj historie. Barbarinë e goditjes vrastare e ka ende në sy. I çoi në kurthin e vdekjes ëndrra për lirinë e vërtetë. Ishin tre. Të tre 25-vjeçarë që donin lirinë dhe të jetonin në një vend perëndimor europian mundësisht.
KISHTE RËNË MURI I BERLINIT, POR JO ISTIKAMET E KORABIT
Ishte fillimi i ‘90-ës. Kishte rënë Muri i Berlinit dhe evropianët i gëzoheshin klimës së re. Tirana këmbëngulte në të vetën “As Lindje as Perëndim”. “Ra muri i Berlinit, por jo karakollët e Korabit” stigmatizonin dibranët. Korabi ato ditë përcillte lajme me të vrarë e të plagosur. Lajme me fatkeq që guxonin t’u qepeshin shpateve të tij për të ikur matanë, por përfundonin tragjikisht. Vrulli i inkurajuar nga zhvillimet e kohës për “Tokën e premtuar”, ndëshkohej me plumbat e pamëshirshëm. Ëndrra e dhjetëra fatkeqëve mbyllej tragjikisht këtu. Emrat e tyre pastaj futeshin në raporte e shkresa të cilat brenda ditës nga Korabi përfundonin në Tiranë.
Ëndrrat e tre të rinjve u prenë në mes, por demokracia erdhi një vit më pas. Ata guxuan për liri e demokraci kur të tjerët nuk guxonin as të flisnin. Ëndrra për t’i ngjarë Platinisë si futbollist e Sokol Hados u pre në mes, ëndrra e Frederikut për të gëzuar lirinë u vra, ëndrra e Enver Malkos për të jetuar në liri gjeti mundësinë vetëm në Gjermani ku shkoi për të jetuar me një dhimbje të madhe në zemër e me mendime të goditura nga ajo ngjarje e 25 shkurtit 1990.
To dare for freedom and democracy to tear down the walls of dictatorship in a country that had installed Stalinism, was not easy 35 years ago. Perhaps today those three boys, their names deserve maximum respect because they became the model of Albanian youth to do what would come next, even though from the South to the North we had often heard and told us in whispers macabre events with the murder of young people, especially in Shkodra where anti-communism was strong and where the bodies of the killed who tried to escape, were treated like cattle on the bodies of Zetor tractors or cars without trailers as a bloody desire of people who did not know that freedom cannot be violated as the Stalinist dictatorship of Enver Hoxha did./ Gazeta Panorama
-
HISTORY/ Vinicius Junior and the youngest captains of Real Madrid
February 28, 16:57 -
-
-
25-year-old woman in Tirana stabs boyfriend
February 28, 16:15 -
Happening now...
ideas
top
services
- POLICE129
- STREET POLICE126
- AMBULANCE112
- FIREFIGHTER128